جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت

جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت دو دسته اصلی از جرایم در قانون ما هستند که درک تفاوتشون برای همه، از شهروند عادی تا یک حقوقدان، واقعاً مهمه. این تقسیم بندی تعیین می کنه که چطور یک پرونده کیفری شروع میشه، چطور پیش میره و حتی چطور تموم میشه. شناخت این مفاهیم به شما کمک می کنه تا حقوق و مسئولیت های قانونی خودتون رو بهتر بشناسید و اگه خدای نکرده با یه پرونده کیفری روبرو شدید، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم، تصمیم های آگاهانه تری بگیرید.

جرم قابل گذشت چیه؟ رکناش و ماهیتش چیه؟

بذارید ساده بگم؛ جرم قابل گذشت یعنی جرمی که اگه قربانیش (شاکی) شکایت نکنه، اصلاً پیگیری نمیشه. و اگه شکایت هم کرده باشه، هر وقت که دلش خواست و رضایت بده، پرونده کاملاً متوقف میشه و دیگه کسی مجازات نمیشه. این خیلی مهمه، چون یعنی این جور جرایم بیشتر جنبه شخصی یا همون حق الناس دارن.

تو قانون مجازات اسلامی، ماده ۱۰۰ دقیقاً همینو میگه: «جرایم قابل گذشت، جرایمی هستند که شروع و ادامه تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات، منوط به شکایت شاکی و عدم گذشت وی است.» یعنی تا شاکی نخواد، دادسرا و دادگاه نمی تونن کاری کنن. و اگه شاکی گذشت کنه، همه چی تموم میشه. مثل این می مونه که یه نفر از شما دزدی کوچیکی کرده باشه و شما بعداً بهش رضایت بدید، دیگه پرونده بسته میشه.

مبنای قانونی این تقسیم بندی، همین تاکید روی حق الناس بودنه. یعنی ضرری که به یه شخص خاص وارد شده، نه به کل جامعه. البته این به این معنی نیست که جرم نیست، فقط از نظر پیگیری و مجازات، به رضایت شاکی وابسته است. اگه شاکی از حقش بگذره، مجازات هم از بین میره و پرونده دیگه دنبال نمیشه.

جرم غیرقابل گذشت چیه؟ ماهیتش با قابل گذشت فرق داره؟

خب، حالا بریم سراغ جرایم غیرقابل گذشت. این دسته از جرایم داستانشون کلاً فرق داره. اینجا دیگه پای شخص یا اشخاص خاصی در میون نیست، بلکه پای جامعه و نظم عمومی در میونه. یعنی حتی اگه کسی هم از این جرم متضرر شده باشه و رضایت بده، باز هم دولت و دستگاه قضایی کار خودشون رو ادامه میدن.

تو این جرایم، دادستان یا همون مدعی العموم، مسئول پیگیریه. حتی اگه هیچ شاکی خصوصی هم وجود نداشته باشه یا شاکی رضایت بده، دادستان وظیفه داره که جرم رو تعقیب کنه و مجرم رو به سزای عملش برسونه. چرا؟ چون این جرایم حق الله هستن یا جنبه عمومی خیلی پررنگی دارن و نظم و امنیت جامعه رو به خطر می اندازن.

ماده ۱۰۳ قانون مجازات اسلامی خیلی واضح میگه که: «چنانچه قابل گذشت بودن جرمی در قانون تصریح نشده باشد، غیر قابل گذشت محسوب می شود؛ مگر اینکه از حق الناس بوده و شرعاً قابل گذشت باشد.» یعنی اصل بر اینه که همه جرایم غیرقابل گذشتن، مگر اینکه قانون خودش بگه فلان جرم قابل گذشته. پس، اگه کسی مرتکب جرم غیرقابل گذشت بشه، رضایت شاکی فقط می تونه باعث تخفیف مجازاتش بشه، نه اینکه پرونده کاملاً بسته بشه. این یعنی قانونگذار اهمیت ویژه ای برای حفظ امنیت و نظم عمومی قائل شده.

اصل تو قانون ما اینه که همه جرایم، غیرقابل گذشت هستن، مگر اینکه خود قانون به صراحت بگه قابل گذشته. این یعنی پای امنیت و نظم عمومی جامعه در میونه و رضایت شاکی به تنهایی پرونده رو نمی بنده.

تفاوت های اساسی جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت رو بشناسیم

حالا که با تعریف هر کدوم آشنا شدیم، بهتره تفاوت های اصلی این دو دسته رو کنار هم ببینیم تا قضیه برامون کاملاً روشن بشه. این تفاوت ها تو کل روند پرونده، از شروع تا پایان، تاثیر خودشون رو نشون میدن و دونستنشون می تونه حسابی به کارتون بیاد.

معیار	جرایم قابل گذشت	جرایم غیرقابل گذشت
مبنای شروع تعقیب	حتماً با شکایت شاکی خصوصی شروع میشه. بدون شکایت، پیگیری امکان پذیر نیست.	بدون شکایت شاکی (با اعلام دادستان) یا با شکایت شاکی خصوصی شروع میشه. دادستان می تونه خودش وارد عمل بشه.
اثر گذشت شاکی	در هر مرحله ای که شاکی رضایت بده، تعقیب یا اجرای مجازات کاملاً متوقف میشه.	فقط می تونه باعث تخفیف مجازات بشه، اما تعقیب و اجرای مجازات ادامه پیدا می کنه و پرونده بسته نمیشه.
جنبه غالب جرم	غالباً جنبه حق الناس یا خصوصی داره. یعنی ضررش بیشتر متوجه شخص خاصیه.	غالباً جنبه حق الله یا عمومی و اجتماعی داره. یعنی امنیت و نظم عمومی جامعه رو به خطر می اندازه.
نقش دادستان	بدون شکایت شاکی، نمی تونه پرونده ای رو شروع کنه یا ادامه بده.	می تونه حتی بدون شاکی خصوصی، جرم رو تعقیب کنه و وظیفه داره که از منافع جامعه دفاع کنه.
هدف اصلی از مجازات	جبران ضرر و زیان شاکی و برقراری عدالت فردی بین طرفین.	حفظ نظم عمومی، پیشگیری از وقوع جرم در جامعه و مجازات مجرم برای حفظ امنیت شهروندان.

همونطور که تو جدول دیدید، تفاوت ها اساسی و تعیین کننده اند. مثلاً اگه کسی به شما توهین کرده باشه (جرم قابل گذشت) و شما بعداً ببخشیدش، دیگه پرونده تموم میشه. اما اگه کسی سرقت مسلحانه کرده باشه (جرم غیرقابل گذشت)، حتی اگه شما به عنوان مالباخته هم رضایت بدید، دادگاه و دادستان باز هم مجازات رو برای حفظ امنیت جامعه اجرا می کنن، البته شاید با تخفیف. این تفاوت ها نشون میده که قانونگذار برای هر دسته از جرایم، رویکرد متفاوتی رو در پیش گرفته.

لیست جامع جرایم قابل گذشت تو قانون: چی ها قابل بخشش ان؟

خب، حالا بریم سراغ بخش هیجان انگیز قضیه! یعنی اینکه اصلاً چه جرایمی قابل گذشت هستن؟ همونطور که قبل تر گفتم، اصل بر غیرقابل گذشت بودنه، مگر اینکه قانون خودش بگه. ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی و البته بعضی قوانین خاص دیگه، این لیست رو برامون مشخص کردن. اینجا سعی می کنیم دسته بندی شده و با زبانی خودمونی این جرایم رو مرور کنیم تا بهتر تو ذهنتون جا بگیره.

جرایم علیه اشخاص و آبروشون (حقوق فردی)

• توهین ساده، توهین به کارمندان دولت، یا نمایندگان خارجی: (مواد ۶۰۸، ۶۰۹ و ۵۱۷ قانون مجازات اسلامی) اگه کسی به شما، یا به کارمندان دولت در حین انجام وظیفه، یا حتی به یه دیپلمات خارجی توهین کنه، شما می تونید شکایت کنید، اما اگه بعداً ببخشیدش، قضیه تمومه. این توهین ها شامل الفاظ رکیک یا حرکات موهنه میشن. ولی حواستون باشه، توهین های شدیدتر و با شرایط خاص، مثل اهانت به مقدسات، غیرقابل گذشت هستن.
• تهدید به قتل یا ضررهای دیگه: (ماده ۶۶۹) اگه کسی شما رو تهدید کنه که به جونتون، آبروتون یا مالتون آسیب می رسونه یا اسرارتون رو فاش می کنه، این جرم قابل گذشته. یعنی اگه شما از تهدیدکننده رضایت بدید، پرونده اش بسته میشه.
• افشای اسرار مردم: (ماده ۶۴۸) فرض کنید کسی یه رازی رو از شما می دونه که نباید جایی فاش کنه و این راز رو بدون اجازه پخش می کنه و به شما آسیب می رسونه. اینم جزو جرایم قابل گذشته و با رضایت شما پرونده اش مختومه میشه.
• هتک حیثیت رایانه ای: (ماده ۷۴۴) اگه کسی با استفاده از سیستم های رایانه ای و اینترنت (مثلاً تو شبکه های اجتماعی) به آبروی شما لطمه بزنه یا اطلاعات شخصی شما رو بدون اجازه منتشر کنه، این جرم قابل گذشته.
• افترا و نشر اکاذیب (غیررایانه ای): (ماده ۶۹۷، ۶۹۸ و ۶۹۹) اگه کسی به شما تهمت بزنه (افترا)، یا حرف دروغی رو پخش کنه که به آبروتون صدمه بزنه (نشر اکاذیب)، اینا قابل گذشتن. اما نشر اکاذیب رایانه ای معمولاً غیرقابل گذشته و فرق داره. افترا عملی هم یعنی کسی عملی رو که جرمه به شما نسبت بده ولی نتونه ثابتش کنه.

جرایم علیه اموال و دارایی (حقوق مالی)

• جعل و تزویر تو اسناد غیررسمی: (ماده ۵۳۶) اگه کسی اسناد یا نوشته های غیررسمی (مثلاً یه نامه عادی یا یه دست نوشته) رو جعل کنه یا توش دست ببره، این قابل گذشته. ولی اگه سند رسمی باشه (مثل شناسنامه یا سند ملک)، قضیه فرق می کنه و غیرقابل گذشته.
• سوءاستفاده از ضعف نفس یا سفید امضا: (ماده ۵۹۶ و ۶۷۳) مثلاً اگه کسی از سادگی، کهولت سن، بیماری یا نیازمندی یه نفر سوءاستفاده کنه و کاری کنه که اون شخص ضرر مالی ببینه، یا از یه برگه سفید امضا یا مهر بدون اجازه سوءاستفاده کنه، اینا قابل گذشتن.
• خیانت در امانت: (ماده ۶۷۴) اگه یه چیزی رو (پول، سند، مال) به کسی امانت بدید و اون سوءاستفاده کنه، مصرفش کنه، یا پس نده، این جرم قابل گذشته و با رضایت شما پرونده اش بسته میشه.
• برخی از مصادیق تخریب: (ماده ۶۷۶ و ۶۷۷) مثلاً اگه کسی یه وسیله شخصی شما رو تخریب کنه یا به یه باغ یا نخلستان شخصی آسیب بزنه، این موارد قابل گذشتن. اما تخریب اموال عمومی یا با هدف خاص (مثل تخریب گسترده) معمولاً غیرقابل گذشته.
• سرقت ساده و بعضی سرقت های شدیدتر (با شرایط خاص): (ماده ۶۵۶، ۶۵۷، ۶۶۱، ۶۶۵) این قسمت یکم پیچیده تره و قانونگذار شرایط خاصی رو براش گذاشته. اگه ارزش مال دزدی شده بیشتر از دویست میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان) نباشه و سارق هم سابقه مؤثر کیفری نداشته باشه، میشه گذشت کرد. این شامل جیب بری، کیف قاپی و بعضی سرقت های دیگه هم میشه. اما سرقت های حدی (که شرایط شرعی خیلی خاصی دارن) یا سرقت های خیلی بزرگ و با زور و اسلحه، غیرقابل گذشتن.
• انتقال مال غیر و کلاهبرداری (با شرایط خاص): اگه مبلغ کلاهبرداری شده یک میلیارد ریال (۱۰۰ میلیون تومان) یا کمتر باشه، یا بعضی جرایم شبیه کلاهبرداری که بزه دیده دارن (مهم نیست مبلغش چقدره، مثلاً برداشت غیرمجاز از حساب بانکی)، اینا قابل گذشتن. این یعنی کلاهبرداری های کلان و سازمان یافته که جنبه عمومی پررنگی دارن، معمولاً غیرقابل گذشتن.
• اتلاف اسناد غیردولتی: (ماده ۶۸۲) اگه کسی اسناد یا نوشته های مهمی که مربوط به اشخاص خصوصی هستن رو از بین ببره، قابل گذشته. اما اگه اسناد دولتی باشن، غیرقابل گذشته.
• چراندن محصول، تخریب باغ و مزرعه دیگری: (ماده ۶۸۴ و ۶۸۵) اگه کسی به عمد محصولات کشاورزی شما رو خراب کنه یا به باغ و درختانتون آسیب بزنه.
• تصرف عدوانی، مزاحمت یا ممانعت از حق (اموال خصوصی): (ماده ۶۹۰، ۶۹۲ و ۶۹۳) اگه کسی به ملک خصوصی شما به زور وارد بشه یا مانع استفاده شما از حقتون بشه.
• ورود به منزل یا مسکن دیگری به عنف یا تهدید: (ماده ۶۹۴) یعنی به زور یا با تهدید وارد خونه یا محل زندگی کسی بشید.

جرایم مربوط به خانواده و مسائل اخلاقی

• امتناع از دادن طفل سپرده شده: (ماده ۶۳۲) اگه پدر یا مادری که حضانت بچه اش رو نداره، از پس دادن بچه به کسی که حق حضانت داره خودداری کنه، قابل گذشته.
• رها کردن طفل یا شخص ناتوان: (ماده ۶۳۳) اگه کسی یه بچه خیلی کوچیک یا آدم ناتوان رو تو جایی که کسی نیست تنها بذاره و خطری تهدیدش کنه، این جرم قابل گذشته.
• تدلیس در نکاح: (ماده ۶۴۷) اگه تو ازدواج، کسی از عمد اطلاعات غلطی بده که طرف مقابل رو فریب بده (مثلاً در مورد ویژگی های خودش)، این قابل گذشته.

جرایم ارتباطی و فناوری اطلاعات

• مزاحمت با تلفن یا دستگاه های مخابراتی دیگر: (ماده ۶۴۱) اگه کسی با تلفن یا پیامک، به صورت مکرر و عمدی برای شما مزاحمت ایجاد کنه، قابل گذشته.

جرایم ناشی از سوانح رانندگی

• برخی از مصادیق تصادفات رانندگی: (ماده ۷۱۶ و ۷۱۷) اگه تصادفی اتفاق بیفته و باعث صدمات جسمی بشه، ولی منجر به مرگ نشه، بعضی از این موارد قابل گذشت هستن و با رضایت مصدوم، پرونده بسته میشه.

جرایم قابل گذشت تو قوانین خاص (موارد ویژه)

بعضی از قوانین دیگه هم هستن که به صورت خاص، یه سری از جرایم رو قابل گذشت اعلام کردن که دونستنشون خالی از لطف نیست، مثل:

• سوءقصد به جان رئیس یک کشور خارجی یا نماینده سیاسی اون تو ایران: این جرم که معمولاً جنبه امنیتی و بین المللی داره، تو شرایط خاصی قابل گذشت اعلام شده.
• صدور چک پرداخت نشدنی: (همون چک برگشتی) با رعایت شرایط خاصی که تو قانون صدور چک اومده، می تونه قابل گذشت باشه. یعنی اگه صاحب چک با دارنده به توافق برسه.
• ترک انفاق افراد واجب النفقه: یعنی ندادن نفقه به همسر یا فرزندان (افرادی که نفقه شون واجبه). اگه شاکی (همسر یا فرزند) رضایت بده، جرم ترک انفاق قابل گذشت محسوب میشه.

همونطور که می بینید، لیست جرایم قابل گذشت متنوعه و شرایط خاص خودش رو داره. این لیست نشون میده که قانونگذار کجاها تصمیم گیری رو به خود بزه دیده واگذار کرده و جنبه خصوصی جرم رو پررنگ تر دیده. اما همیشه یادتون باشه که جزئیات تو مسائل حقوقی حرف اول رو می زنن و بهتره تو هر مورد خاص، حتماً با یه وکیل مشورت کنید.

مفهوم جرایم غیرقابل گذشت: اهمیت و نمونه های رایج

حالا که با جرایم قابل گذشت آشنا شدیم، بیاید یه نگاهی هم به جرایم غیرقابل گذشت بندازیم. این جرایم هستن که ستون فقرات امنیت و نظم اجتماعی ما رو تشکیل میدن و به همین خاطر، حتی رضایت شاکی هم نمی تونه مانع پیگیری و مجازاتشون بشه. اینجا دیگه بحث فقط سر یه فرد نیست، بحث سر امنیت و آرامش کل جامعه است.

اکثریت قریب به اتفاق جرایم تو قانون ما، غیرقابل گذشت هستن. دلیلش هم واضحه: این جرایم به قدری خطرناک و مهم تلقی میشن که ضررشون فقط به یک نفر محدود نمیشه، بلکه کل جامعه رو تحت تاثیر قرار میده. مثلاً اگه یه نفر قتل کنه، فقط خانواده مقتول نیستن که آسیب می بینن، بلکه حس ناامنی تو جامعه پخش میشه و همه احساس خطر می کنن. برای همین، اینجا دیگه رضایت شخصی کارساز نیست و دولت به عنوان نماینده مردم، وظیفه داره مجرم رو مجازات کنه تا درس عبرتی برای بقیه بشه و امنیت دوباره برقرار بشه.

چند نمونه از جرایم غیرقابل گذشت که حتماً باید بشناسید:

• قتل عمد: این یکی از واضح ترین و شدیدترین جرایم غیرقابل گذشت. هیچ کس نمی تونه به جای جامعه از حق عمومی بگذره.
• جرایم مواد مخدر: از نگهداری و مصرف گرفته تا تولید و توزیع، همه اینا غیرقابل گذشتن و مجازات های سنگینی دارن، چون تاثیر مخربی روی سلامت و امنیت جامعه میذارن.
• سرقت حدی و سرقت های مشدد بدون شرایط گذشت: همونطور که گفتیم، بعضی از سرقت ها قابل گذشتن، اما سرقت های حدی (که شرایط خاص شرعی دارن) و سرقت های مشددی که شرایط بخشش رو ندارن (مثلاً اگه ارزش مال خیلی زیاد باشه، یا سارق مسلح باشه، یا چندین نفر با هم سرقت کرده باشن، یا سارق سابقه داشته باشه)، غیرقابل گذشتن.
• جاسوسی، ارتشاء (رشوه گرفتن) و اختلاس: این جرایم امنیت ملی و اعتماد عمومی به دولت و نهادها رو خدشه دار می کنن و به هیچ وجه قابل گذشت نیستن. این ها مصداق بارز فساد اداری و مالی هستن که ضررش متوجه تمام مردم میشه.
• محاربه و افساد فی الارض: اینا شدیدترین جرایم در قانون ما هستن که با هدف اخلال در امنیت جامعه، ایجاد ترس و وحشت عمومی، و آسیب رساندن گسترده به مردم انجام میشن و هیچ راهی برای گذشت توشون وجود نداره.
• کلاهبرداری و جعل اسناد رسمی در مبالغ بالا و سازمان یافته: همانطور که قبلا هم اشاره شد، کلاهبرداری های بزرگ و جعل اسناد رسمی به دلیل آسیب های گسترده ای که به اقتصاد و اعتماد عمومی وارد می کنند، غیرقابل گذشت هستند.

پس یادتون باشه، تو این جرایم، حتی اگه شاکی هم رضایت بده، پرونده متوقف نمیشه و دستگاه قضایی به کار خودش ادامه میده. البته رضایت شاکی ممکنه باعث تخفیف مجازات بشه، اما جلوی تعقیب و مجازات رو نمی گیره. این یک نکته کلیدی برای درک تفاوت بین این دو دسته از جرایمه.

گذشت شاکی چه تاثیری تو مجازات های مختلف داره؟

اثر گذشت شاکی خصوصی، بسته به نوع مجازات و ماهیت جرم، فرق می کنه. این یه بخش خیلی مهمه که باید حسابی بهش دقت کنید. بیاید ببینیم تو قصاص، دیه، حدود و تعزیرات چه اتفاقی میفته.

الف) جرایم تعزیری

مجازات های تعزیری اون دسته از مجازات هایی هستن که مقدار و نوعشون تو قانون مشخص شده و قاضی می تونه طبق شرایط پرونده، میزانش رو تو یه بازه مشخص کم یا زیاد کنه.

1. جرایم تعزیری قابل گذشت: اگه جرم از دسته جرایم قابل گذشت باشه، گذشت شاکی مثل یه دکمه توقف عمل می کنه. یعنی چه تو مرحله تحقیقات اولیه باشیم (دادسرا)، چه پرونده تو دادگاه باشه و چه حتی بعد از صدور حکم و شروع به اجرا، اگه شاکی رضایت بده، همه چی متوقف میشه و دیگه مجازاتی اجرا نمیشه. پرونده مختومه میشه و متهم تبرئه میشه.
2. جرایم تعزیری غیرقابل گذشت: تو این جور جرایم، همونطور که قبلاً هم گفتیم، گذشت شاکی فقط می تونه باعث تخفیف مجازات بشه. مثلاً اگه قاضی قرار بوده ده سال حبس بده، با رضایت شاکی ممکنه تبدیل بشه به هفت سال یا مثلاً جزای نقدی. ولی پرونده بسته نمیشه و مجرم باز هم باید مجازات بشه، هرچند با تخفیف.

ب) قصاص و دیات

قصاص و دیه، ماهیت حق الناسی خیلی قوی ای دارن. یعنی حقی هستن که به خود بزه دیده (یعنی کسی که آسیب دیده) یا اولیای دم (در مورد قتل) تعلق داره و این افراد هستن که می تونن از حقشون بگذرن یا نه.

• قصاص: تو جرایمی مثل قتل عمد یا جرح عمدی که مجازاتشون قصاصه، اگه اولیای دم (تو قتل) یا خود بزه دیده (تو جرح عمدی) گذشت کنن، حق قصاص ساقط میشه. یعنی دیگه مجرم قصاص نمیشه. اما حواستون باشه، تو قتل عمد، حتی با گذشت از قصاص، ممکنه جنبه عمومی جرم هنوز پابرجا باشه و دادگاه مجرم رو به حبس (مثلاً سه تا ده سال) محکوم کنه. این به خاطر همون جنبه عمومی جرمی هست که نظم جامعه رو به هم زده.
• دیات: دیه هم دقیقاً مثل قصاصه. اگه تو جرمی مثل جرح غیرعمدی یا قتل غیرعمدی، بزه دیده یا اولیای دم رضایت بدن و از حق دیه بگذرن، مجازات دیه ساقط میشه. البته اینجا هم ممکنه جنبه عمومی جرم، مثل حبس یا جزای نقدی، وجود داشته باشه که با گذشت شاکی فقط تخفیف پیدا می کنه.

ج) حدود

حدود، مجازات هایی هستن که نوع و میزانشون تو شرع مقدس اسلام مشخص شده و قاضی نمی تونه اونا رو کم یا زیاد کنه. تو این دسته از جرایم، گذشت شاکی معمولاً تاثیری نداره و قاضی وظیفه داره حد رو اجرا کنه، مگر تو چند مورد خاص که قانون استثنا قائل شده:

• حد قذف: قذف یعنی تهمت زنا یا لواط به کسی زدن. اگه شاکی (همون کسی که بهش تهمت زده شده) قبل از اثبات جرم و قبل از اینکه قاضی حکم بده رضایت بده، حد قذف ساقط میشه.
• حد سرقت: تو سرقت حدی، گذشت شاکی فقط قبل از اینکه جرم به اطلاع قاضی برسه یا قبل از اینکه قاضی حکم رو صادر کنه می تونه باعث عدم اجرای حد بشه. بعد از اطلاع به قاضی و اثبات جرم، دیگه گذشت تاثیری نداره و حد سرقت اجرا میشه.

تو بقیه جرایم حدی مثل شرب خمر (مشروب خواری) یا زنا، گذشت شاکی هیچ تاثیری نداره و مجازات حد اجرا میشه، چون این جرایم بیشتر جنبه حق الله دارن.

نکات حقوقی خاص در مورد جرایم قابل گذشت: ریزه کاری هاش چیه؟

تو بحث جرایم قابل گذشت، یه سری نکات خاص و ظریف وجود داره که دونستنشون خیلی به کارمون میاد. اینا هم به کار آدم های عادی میاد، هم دانشجوهای حقوق و وکلا، چون پیچیدگی های قانونی رو روشن تر می کنه.

۱. جرایم ارتکابی توسط اطفال و نوجوانان (زیر ۱۸ سال)

قانونگذار برای بچه ها و نوجوانان یه تبصره ویژه گذاشته که خیلی هم مهمه. اگه یه بچه یا نوجوون (یعنی کسی که کمتر از ۱۸ سال تمام داره) مرتکب جرم تعزیری بشه که درجه ۵ تا ۸ باشه (یعنی از جرایم سبک تر) و این جرم هم بزه دیده داشته باشه، حتی اگه این جرم تو حالت عادی غیرقابل گذشت باشه، برای اون نوجوون قابل گذشت محسوب میشه.

این یعنی اگه مثلاً یه نوجوون ۱۴ ساله مرتکب یه جرمی بشه که در حالت عادی غیرقابل گذشت به حساب میاد، ولی درجه اش ۵ تا ۸ باشه و شاکی خصوصی هم داشته باشه، با رضایت شاکی، پرونده اش مختومه میشه و اون نوجوون از مجازات معاف میشه. این یه جور حمایت قانونه از اطفال و نوجوانان، چون فرض بر اینه که هنوز کامل به رشد عقلی نرسیدن و باید فرصت جبران داشته باشن و جامعه هم به دنبال اصلاح و تربیت اوناست نه صرفاً مجازات.

۲. چطور از طرف آدم های محجور یا بی کفایت شکایت کنیم؟

گاهی اوقات، بزه دیده یه نفر محجور (مثلاً یه آدم دیوانه، یک فرد بی هوش یا یه بچه خیلی کوچیک) یا کسیه که اهلیت قانونی برای شکایت نداره. خب تو این شرایط کی باید شکایت کنه و از حقوق اون فرد دفاع کنه؟

تو این موارد، ولی (مثل پدر یا پدربزرگ) یا قیم (کسی که از طرف دادگاه تعیین شده) اون شخص محجور باید بیاد و شکایت کنه. ماده ۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری همینو میگه. ولی یه سوال پیش میاد: اگه اون شخص ولی یا قیم نداشته باشه، یا بهشون دسترسی نباشه، یا اگه ولی/قیم خودشون تو جرم دست داشته باشن، چی؟

تو این مواقع، دادستان وارد عمل میشه و وظیفه داره که از حقوق اون فرد دفاع کنه. دادستان می تونه یه نفر رو به عنوان قیم موقت تعیین کنه تا پرونده رو پیگیری کنه یا حتی خودش امر کیفری رو تعقیب کنه و اقدامات لازم برای جمع آوری دلایل و جلوگیری از فرار متهم رو انجام بده. این کار برای اینه که حقوق شخص محجور پایمال نشه و جرم بدون پیگیری نمونه. فقط یه نکته ریز: اگه بزه دیده سفیه باشه (یعنی توانایی اداره امور مالی اش رو نداشته باشه)، فقط تو دعاوی کیفری که جنبه مالی دارن، ولی/قیم باید شکایت کنه. تو بقیه موارد (جرایم غیرمالی) سفیه خودش می تونه شخصاً طرح شکایت کنه.

۳. موانع اعمال برخی نهادهای تخفیفی تو جرایم قابل گذشت

قانون یه سری نهادهای تخفیفی و تسهیلاتی برای مجرمین در نظر گرفته تا اگه واقعاً اصلاح بشن، زودتر به جامعه برگردن و دوباره زندگی عادی شون رو شروع کنن. این نهادها معمولاً تو جرایم غیرقابل گذشت کاربرد دارن، چون رضایت شاکی تو این پرونده ها فقط باعث تخفیف میشه و مجازات به طور کامل ساقط نمیشه.

اما جالبه بدونید که بعضی از این نهادها اصلاً تو جرایم قابل گذشت کاربرد ندارن. چرا؟ چون تو جرایم قابل گذشت، اگه شاکی رضایت بده، کلاً پرونده متوقف میشه و دیگه نیازی به این تخفیف ها نیست! به بیان ساده، گذشت شاکی نتیجه ای بهتر از این تخفیف ها داره.

نهادهایی که معمولاً تو جرایم قابل گذشت اعمال نمیشن، شامل این موارد میشن:

• معافیت از کیفر: این یعنی اینکه کلاً از مجازات معاف بشن، که در جرایم قابل گذشت با گذشت شاکی خود به خود اتفاق میفته.
• نظام نیمه آزادی: این نظام به مجرم اجازه میده بخش هایی از مجازاتش رو بیرون از زندان و تحت نظارت بگذرونه.
• اعمال مجازات جایگزین حبس (تو موارد اختیاری): مثل اینکه به جای زندان، یه کار عام المنفعه انجام بده یا دوره های آموزشی رو بگذرونه.
• بایگانی کردن پرونده (ماده ۸۰ آیین دادرسی کیفری): تو بعضی شرایط و برای جرایم سبک، پرونده بدون رسیدگی قضایی بیشتر بسته میشه.
• طرح پرونده به صورت شفاهی و بدون کیفر خواست (ماده ۸۶ آیین دادرسی کیفری): تو پرونده های کوچیکتر که نیاز به تشریفات کمتر دارن.

این یعنی اگه شاکی تو یه جرم قابل گذشت رضایت بده، وضعیت مجرم خیلی بهتر از اعمال این نهادهای تخفیفی میشه، چون کلاً از تعقیب و مجازات رها میشه و پرونده اش برای همیشه بسته میشه.

تفاوت اصلی اینجاست: تو جرایم قابل گذشت، گذشت شاکی حکم یه پایان کامل رو داره، در حالی که تو جرایم غیرقابل گذشت، فقط یه تخفیف محسوب میشه.

همونطور که دیدید، دنیای جرایم قابل گذشت پر از ریزه کاری ها و نکات مهمیه که دونستنشون به ما کمک می کنه تا بهتر از حقوق خودمون دفاع کنیم و با آگاهی بیشتری تو مسائل حقوقی قدم برداریم.

نتیجه گیری: با آگاهی، حقوقمون رو بهتر بشناسیم

تا اینجا با هم حسابی گشتیم تو دنیای جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت. دیدیم که چقدر مهمه که تفاوت این دو دسته رو خوب بفهمیم، چون این فهمیدن روی همه چیز تاثیر داره؛ از اینکه پرونده اصلاً شروع بشه یا نه، تا اینکه چطور بهش رسیدگی بشه و مجازاتش چطور اجرا بشه. شناخت این مفاهیم کلیدیه تا هم بتونیم از حقوق خودمون دفاع کنیم، هم اگه خدای نکرده درگیر پرونده ای شدیم، بدونیم چه راهکارهایی پیش روی ماست.

یادتون نره که قوانین خیلی ریز و درشت دارن و هر پرونده ای شرایط خاص خودش رو داره. پس هیچ وقت بدون مشورت با یه متخصص، قدم بزرگ بر ندارید. اگه سوالی دارید یا تو موقعیتی قرار گرفتید که نیاز به راهنمایی حقوقی دارید، حتماً از یه وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیرید. مشورت با یه وکیل متخصص می تونه شما رو از دردسرهای بزرگی نجات بده و بهترین راه حل رو پیش پاتون بذاره.