الفاظ ایجاب و قبول در نکاح

الفاظ ایجاب و قبول در نکاح، یعنی همان «بله» گفتن عروس و داماد (یا وکیل هایشان) به هم، قلب یک عقد شرعی و قانونیه. این کلمات مشخص می کنن که زن و مرد با اراده و قصد واقعی می خوان شریک زندگی هم بشن و بدون این الفاظ، ازدواج از نظر شرعی و قانونی صحیح نیست. این مقاله بهت کمک می کنه تا بدونی چطور باید این کلمات رو درست و حسابی ادا کنی تا پیوند زندگی ات محکم و مبارک باشه.

ایجاب و قبول چیست؟ معنی ساده و حقوقی اش

عقد توی دنیای حقوق، یعنی دو نفر با هم به توافق برسن تا یه اثر حقوقی رو ایجاد کنن. خب، این توافق چطوری باید اعلام بشه؟ همین جاست که پای «ایجاب» و «قبول» به میون میاد. ایجاب یعنی یکی از طرفین یه پیشنهادی رو مطرح کنه و قبول هم یعنی طرف دیگه اون پیشنهاد رو بپذیره. توی ازدواج هم دقیقاً همینطوره؛ این ایجاب و قبوله که پیوند زوجیت رو بین زن و مرد برقرار می کنه.

تعریف حقوقی: قانون مدنی چی میگه؟

قانون مدنی خودمون، توی ماده ۱۰۶۲ خیلی واضح و روشن می گه: نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول؛ به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید. معنی این حرف چیه؟ یعنی باید کلماتی رو به کار ببری که هیچ شکی توی قصد ازدواج کردن باقی نذاره. نباید کنایه یا منظورهای دوپهلو باشه؛ باید کاملاً مستقیم و صریح باشه که آقا یا خانوم، قصد ازدواج دائم یا موقت دارن.

اینکه قانون اینقدر روی «صراحت الفاظ» تاکید داره، به خاطر اهمیت ازدواج و پیامدهای حقوقی و شرعی اونه. قراره یه زندگی مشترک شروع بشه و هیچ گونه ابهامی نباید توی پایه و اساسش وجود داشته باشه. پس این الفاظ فقط یه سری کلمه نیستن، سند شروع یه زندگی مشترک محسوب می شن و باید با دقت انتخاب و ادا بشن.

تعریف فقهی: دیدگاه شرعی به این موضوع

از نظر فقه اسلامی، ایجاب و قبول نشون دهنده قصد و اراده واقعی طرفینه. یعنی هم زن و هم مرد، واقعاً و از ته دل بخوان این ازدواج انجام بشه و این خواسته شون رو با کلمات مشخصی بیان کنن. کسی که اول پیشنهاد ازدواج رو می ده، اسمش «موجِب» یا ایجاب کننده است و کسی که این پیشنهاد رو می پذیره، «قابل» یا قبول کننده نامیده می شه. این تمایز خیلی مهمه، چون توی ادای صیغه و کلماتش نقش داره. فقه خیلی روی این موضوع تاکید داره که این الفاظ باید از قصد و نیت قلبی نشأت بگیرن و فقط لقلقه زبان نباشن.

فرق ایجاب و قبول با خواستگاری و بله برون

ببینید، خواستگاری، نامزدی، شیربها، بله برون و همه این رسم و رسومات قشنگ و دوست داشتنی، همه شون مقدمه ازدواج هستن. اما هیچ کدومشون به معنی ایجاب و قبول نیستن و عقد رو جاری نمی کنن. اینها مراحل قبل از عقدن و جنبه توافقات اولیه دارن. ممکنه توی بله برون هزار و یک قول و قرار بذارین، اما تا زمانی که الفاظ ایجاب و قبول با شرایط خاصش خونده نشه، شما از نظر شرعی و قانونی زن و شوهر نیستید. این یه نکته خیلی مهمه که خیلیا ممکنه بهش توجه نکنن و فکر کنن همین که توافق کردن و خانواده ها هم در جریانن، کار تمومه. نه! بخش اصلی ماجرا، همین ایجاب و قبوله که باید طبق اصولش انجام بشه.

شرایط عمومی ایجاب و قبول در نکاح: فقط کلمات نیستند!

فکر نکنید فقط گفتن چند تا کلمه کافیه! ایجاب و قبول کلی شرط و شروط دیگه هم داره که باید حسابی حواست بهشون باشه. این شرایط، ضمانت کننده ی درستی و استحکام عقد شماست.

قصد و رضایت واقعی: از دل باید بگی!

مهم ترین شرط اینه که هم زن و هم مرد، واقعاً و با رضایت کامل بخوان که این ازدواج صورت بگیره. این رضایت واقعی چند تا شاخصه داره:

• بلوغ و عقل: هم زن و هم مرد باید به سن بلوغ شرعی و قانونی رسیده باشن و از نظر عقلی هم مشکلی نداشته باشن که بتونن تصمیم بگیرن و اراده کنن.
• اختیار (عدم اکراه و اجبار): هیچ کس نباید تحت زور یا اجبار (چه از طرف خانواده، چه از طرف هر شخص دیگه ای) به ازدواج راضی شده باشه. ماده ۱۰۷۰ قانون مدنی کشورمون به صراحت می گه: رضایت حاصله در نتیجه اکراه، مبطل نکاح است. یعنی اگر کسی با زور و تهدید بله بگه، عقدش باطله. پس باید با اختیار کامل و آزادانه تصمیم گرفته بشه. اگه کسی دید که داره به زور و اجبار وادار به ازدواج می شه، حتماً باید این رو به عاقد یا مراجع مربوطه اعلام کنه.

حضور خودت یا وکیلت: پای کار باش!

برای جاری شدن عقد، باید طرفین یا وکیل های قانونی شون حضور داشته باشن. موجِب (معمولاً زن یا ولی شرعی اش) و قابل (مرد یا وکیلش) باید حاضر باشن یا وکیلشون به نیابت از اونها کلمات رو بگه. حالا نقش «ولی» در عقد نکاح چیه؟

برای دختر باکره، حضور و اجازه پدر یا جد پدری لازمه، مگه اینکه پدر یا جد پدری در قید حیات نباشن یا به دلیلی مثل جنون، صلاحیت تصمیم گیری نداشته باشن. در این صورت، دیگه اجازه ولی لازم نیست. همچنین اگه دختر به خاطر دلایل موجهی نتونه اجازه ولی رو بگیره (مثلاً ولی غایبه یا بدون دلیل موجه اجازه نمیده)، می تونه از دادگاه اجازه بگیره. این نقش ولی برای حمایت از حقوق دختره و برای استحکام خانواده. البته برای زن بیوه، نیازی به اجازه ولی نیست.

شهود: شاهد باشید که ازدواج می کنید!

هرچند توی فقه شیعه، حضور شاهدان برای صحت اصل عقد نکاح، شرط الزامی نیست، اما توصیه میشه و از نظر احتیاط خیلی خوبه که حداقل دو نفر شاهد عادل، بالغ و عاقل موقع جاری شدن صیغه عقد حاضر باشن. این شاهدان می تونن بعداً در صورت بروز هرگونه اختلاف، شهادت بدن و به حفظ حقوق طرفین کمک کنن. در واقع حضور شاهدان به استحکام بیشتر عقد و رفع هرگونه شبهه احتمالی در آینده کمک می کنه.

مهریه: حواست به حق وحقوق باشه!

مهریه، یکی از پایه های مهم عقد نکاحه و باید قبل از جاری شدن صیغه عقد، مقدارش مشخص شده باشه. مهریه یا مهرالمسمی (مهریه ای که مقدارش دقیقاً مشخص شده، مثلاً ۱۱۴ سکه طلا) یا مهرالمثل (در صورت عدم تعیین مهر، بر اساس عرف و شان زن مشخص میشه) می تونه باشه. البته توی عقد موقت هم مهریه باید حتماً تعیین بشه و اگه تعیین نشه، عقد موقت باطله. مهریه، پشتوانه مالی زن و نشانه ای از احترام به اوست.

توالی عرفی: پشت سر هم بله رو بگو!

ماده ۱۰۶۵ قانون مدنی می گه: توالی عرفی ایجاب و قبول شرط صحت عقد نکاح است. این یعنی چی؟ یعنی نباید بین ایجاب (پیشنهاد) و قبول (پذیرش) فاصله زیادی بیفته. اگه ایجاب گفته شد و بعدش یک ساعت بعد طرف مقابل قبول کرد، این «توالی عرفی» رعایت نشده و عقد ممکنه باطل باشه. منظور از توالی عرفی، اینه که پشت سر هم و بدون وقفه طولانی، ایجاب و قبول انجام بشه، جوری که عرف جامعه اون رو یکپارچه و متصل بدونه. البته این به این معنی نیست که هیچ فاصله زمانی نباید باشه، یه مکث کوتاه برای نفس کشیدن یا فهمیدن حرف طرف مقابل مشکلی نداره، اما نباید به قدری طولانی بشه که دیگه بهش «پشت سر هم» نگیم.

مثلاً: اگه عاقد از زن پرسید: آیا وکیل هستم که تو را به عقد دائم مردی درآورم؟ و زن بعد از یه مکث کوتاه گفت: بله، این توالی رعایت شده. اما اگه زن بعد از یک ساعت یا بیشتر جواب بده، دیگه توالی عرفی رعایت نشده.

مطابقت ایجاب و قبول: چی میگی، چی قبول می کنی؟

باید ایجاب و قبول کاملاً با هم مطابقت داشته باشن و از نظر محتوا و مضمون با هم فرق نکنن. مثلاً اگه یک طرف ایجاب نکاح دائم رو مطرح کنه و طرف مقابل نکاح موقت رو قبول کنه، این مطابقت وجود نداره و عقد باطله. یا اگر یکی بگه دخترم را به عقد دائم تو درآوردم با مهریه ۱۰۰ سکه و دیگری بگه قبول کردم با مهریه ۵۰ سکه، اینجا هم مطابقت نیست و عقد صحیح نیست. همه چیز باید توی ایجاب و قبول یکی باشه، از نوع عقد (دائم/موقت) گرفته تا مقدار مهریه.

مشخص بودن زن و شوهر: اشتباه نگیرید!

توی ادای الفاظ ایجاب و قبول، باید زن و مرد به صورت کاملاً مشخصی معرفی بشن تا هیچ اشتباهی پیش نیاد. اگه چند تا دختر توی جمع هستن که اسم مشابه دارن، باید با ذکر نام پدر یا ویژگی های دیگه، کاملاً مشخص بشه که منظور کدوم خانمه. این دقت برای جلوگیری از هرگونه ابهام یا اشتباه در آینده ضروریه و از ارکان صحت عقده.

شروط اختصاصی الفاظ ایجاب و قبول: کلمات درست رو انتخاب کن!

حالا می رسیم به خود کلماتی که باید توی ایجاب و قبول گفته بشن. این کلمات هم شروط خاص خودشون رو دارن.

کلمات باید صریح باشن: رک و پوست کنده!

کلماتی که برای ایجاب و قبول به کار می بری، باید مستقیم و بدون هیچ ایهام و کنایه ای، قصد ازدواج رو برسونن. از الفاظی مثل زوجتُ (به ازدواج درآوردم) یا أنكَحتُ (به نکاح درآوردم) و قَبِلتُ (قبول کردم) و معادل های فارسی و مشخص شون باید استفاده بشه. مثلاً اگه کسی بگه من دوست دارم با تو ازدواج کنم یا من حاضرم همسر تو باشم، این ها ایجاب و قبول صریح نیستن. باید از کلماتی استفاده بشه که در عرف و شرع، برای جاری کردن عقد به کار می رن و هیچ معنی دیگه ای جز عقد ازدواج ازش برداشت نشه.

باید با زبان گفته بشه؟ (یا اشاره و نوشتن؟)

اصل بر اینه که ایجاب و قبول به صورت «لفظی» باشه، یعنی با زبان گفته بشه. اما اگه کسی توانایی تکلم نداشته باشه (مثل افراد لال)، می تونه با اشاره ای واضح و مفهوم که قصد ازدواج رو برسونه، ایجاب و قبول کنه. حتی در صورت عدم امکان اشاره، نوشتن هم می تونه کفایت کنه. اما تا زمانی که فرد می تونه صحبت کنه، باید از الفاظ استفاده بشه. این دیدگاه هم توی فقه و هم توی حقوق رعایت میشه تا کسی به خاطر ناتوانی جسمی، از حق ازدواج محروم نشه.

صیغه باید ماضی باشه: از گذشته حرف بزن!

معمولاً و طبق نظر مشهور فقها، کلماتی که برای ایجاب و قبول استفاده می شن، باید به صورت فعل ماضی (گذشته) باشن. مثلاً زوجتُ (به ازدواج درآوردم) و قبلتُ (قبول کردم). این حالت ماضی بودن، نشون دهنده اینه که همین الان این اتفاق افتاد و عقد جاری شد. مثلاً نباید گفت ازدواج می کنم یا قبول خواهم کرد؛ باید همین الان و به صورت گذشته، این اتفاق رو اعلام کنی.

ترتیب ایجاب و قبول: اول کی بگه؟

اکثر فقهای شیعه بر این باورن که اول باید ایجاب (پیشنهاد) از طرف موجِب (معمولاً زن یا ولی او) گفته بشه و بعدش قبول (پذیرش) از طرف قابل (مرد) بیاد. یعنی ایجاب باید مقدم بر قبول باشه. اما یه سری دیدگاه های دیگه هم هست که توی عقد نکاح، جواز تقدم قبول بر ایجاب رو هم می دن. یعنی ممکنه اول مرد بگه قبول کردم و بعد زن بگه زوجتُ. این نظر هم بر اساس روایات و فتاوای بعضی مراجع تقلید معتبره. اما برای اینکه خیالت راحت باشه، بهتره که ایجاب مقدم بر قبول باشه و طبق روال مشهور عمل کنی. اگرچه در قانون مدنی به صراحت این تقدم شرط نشده، اما رویه معمول و محتاطانه همین تقدم ایجابه.

دائم یا موقت: هدف رو مشخص کن!

کلماتی که به کار می بری، باید کاملاً واضح نشون بدن که قصدت نکاح دائم هست یا موقت. توی نکاح دائم، اصلاً نباید صحبتی از مدت زمان باشه، چون خودش دائمیه. اما توی نکاح موقت، حتماً باید مدت زمان عقد (مثلاً یک سال، سه ماه، یک ساعت) و مقدار مهریه به صورت دقیق و صریح ذکر بشه. اگه مدت و مهر توی عقد موقت مشخص نشه، عقد باطله. این تمایز خیلی مهمه و باید توی ادای الفاظ بهش توجه بشه.

یادت باشه! برای اینکه عقدت از هر نظر صحیح و بی نقص باشه، همه این شرایط ریز و درشت رو با دقت رعایت کنی. این ها پایه های یه زندگی مشترک سالم و محکم هستن.

نمونه الفاظ ایجاب و قبول: بیا با هم تمرین کنیم!

حالا که با شرایط آشنا شدی، وقتشه نمونه الفاظ رو ببینی تا بهتر بتونی تصور کنی چطوری باید گفته بشن. فرقی نمی کنه به فارسی بگی یا عربی، مهم اینه که کلمات درست و با شرایطی که گفتیم ادا بشن.

نکاح دائم: پیمان همیشگی

اینجا می خوایم یه زندگی تا ابد رو شروع کنیم، پس کلمات هم باید همین رو نشون بدن.

ایجاب از طرف زن (یا ولی او)

اگه زن خودش صیغه رو می خونه:

• نمونه فارسی: اینجانب (نام زن) خودم را به عقد دائم و ازدواج تو (نام مرد) درآوردم با مهر معلوم [مثلاً یکصد و چهارده سکه تمام بهار آزادی].
• نمونه عربی: زَوّجْتُكَ نفسی (اسم الزوج) على الصداق المعلوم. (معنی: خودم را به عقد تو درآوردم با مهر معلوم.)

اگه ولی زن (مثلاً پدر) صیغه رو می خونه:

• نمونه فارسی: اینجانب (نام ولی) دخترم (نام دختر) را به عقد دائم و ازدواج تو (نام مرد) درآوردم با مهر معلوم [مثلاً یکصد و چهارده سکه تمام بهار آزادی].
• نمونه عربی: أنكَحتُكَ (اسم الزوج) موكلتي (اسم الزوجة) على الصداق المعلوم. (معنی: موکله ام [دخترم] را به عقد تو درآوردم با مهر معلوم.)

قبول از طرف مرد (یا وکیل او)

بعد از ایجاب، مرد باید سریعاً قبول کنه:

• نمونه فارسی: من هم این ازدواج/نکاح را با (نام زن) با مهر معلوم قبول کردم.
• نمونه عربی: قَبِلْتُ هذا التزویجَ (النکاحَ) لنفسی على الصداق المعلوم. (معنی: من هم این ازدواج/نکاح را برای خودم با مهر معلوم قبول کردم.)

نکاح موقت (صیغه): برای مدت محدود

برای نکاح موقت باید حتماً مدت و مهر دقیقاً ذکر بشه، وگرنه عقد باطله.

ایجاب از طرف زن (یا ولی او)

اگه زن خودش صیغه رو می خونه:

• نمونه فارسی: من (نام زن) خودم را به عقد موقت تو (نام مرد) درآوردم به مدت [مثلاً یک سال/یک ماه/یک روز] و با مهر معلوم [مثلاً مبلغ دویست هزار تومان].
• نمونه عربی: متعتُ نفسی (اسم الزوج) بزوجک (اسم الزوج) على المهر المعلوم و المدة المعلومة. (معنی: خودم را برای تو به ازدواج موقت درآوردم با مهر و مدت مشخص.)

اگه ولی زن (مثلاً پدر) صیغه رو می خونه:

• نمونه فارسی: من (نام ولی) دخترم (نام دختر) را به عقد موقت تو (نام مرد) درآوردم به مدت [مثلاً یک سال/یک ماه/یک روز] و با مهر معلوم [مثلاً مبلغ دویست هزار تومان].
• نمونه عربی: متعتُ موکلتی (اسم الزوجة) بزوجک (اسم الزوج) على المهر المعلوم و المدة المعلومة. (معنی: موکله ام [دخترم] را برای تو به ازدواج موقت درآوردم با مهر و مدت مشخص.)

قبول از طرف مرد (یا وکیل او)

بعد از ایجاب، مرد باید سریعاً قبول کنه:

• نمونه فارسی: من هم قبول کردم این عقد موقت را برای این مدت و با این مهر.
• نمونه عربی: قبلتُ المتعةَ (النکاحَ) لموکلتی (اسم الزوجة) على المهر المعلوم و المدة المعلومة. (معنی: من هم این ازدواج موقت را با موکله ات [دخترت] برای این مدت و با این مهر قبول کردم.)

نکات کاربردی برای گفتن الفاظ

چند تا نکته دیگه هم هست که برای اینکه ادای الفاظ ایجاب و قبول بدون مشکل باشه، باید بهشون دقت کنی:

• آیا حتماً باید عربی باشه؟
  نه! نیازی نیست حتماً صیغه عقد به زبان عربی خونده بشه. اگه به هر زبان دیگه ای (مثل فارسی) الفاظ رو بگی، به شرطی که کاملاً صریح و واضح دلالت بر قصد ازدواج کنه و شرایط دیگه رو هم رعایت کنی، عقد صحیحه. مهم، وضوح و صراحته، نه زبان خاص.
• اهمیت ذکر دقیق نام و نسب:
  برای اینکه هیچ شبهه و اشتباهی پیش نیاد، توی ادای الفاظ ایجاب و قبول، حتماً نام کامل و حتی نام پدر یا ویژگی های دیگه ی زن و مرد رو بگید. مخصوصاً اگه توی خانواده چند نفر اسم مشابه دارن. مثلاً نگید دخترت را، بگید دختر شما، خانم فاطمه [نام خانوادگی]، فرزند آقای [نام پدر].
• نقش وکیل و چگونگی ادای الفاظ:
  اگه طرفین خودشون نمی تونن صیغه رو بخونن (مثلاً خجالت می کشن یا بلد نیستن)، می تونن به یه نفر دیگه وکالت بدن تا به نیابت از اون ها صیغه رو بخونه. وکیل باید این رو واضح اعلام کنه که از طرف چه کسی وکیل شده. مثلاً من [نام وکیل]، به وکالت از خانم [نام زن]، ایشان را به عقد دائم شما درآوردم. و مرد هم به وکیل زن بگه: قبول کردم.
• چرا نباید الفاظ اضافی بگیم:
  توی بعضی مراسم ها دیده میشه که عاقد یا حتی طرفین، کلمات و جملات اضافی رو هم به صیغه اضافه می کنن که هیچ ارتباطی به اصل ایجاب و قبول نداره. این کار ممکنه باعث پیچیدگی و حتی گاهی خدشه وارد کردن به صراحت الفاظ بشه. سعی کنید فقط همون الفاظ ضروری و صریح رو بگید که دلالت بر ازدواج داره.

عقد نکاح، یه پیمان مقدسه که با دقت توی جزئیات، می تونی پایه های یه زندگی محکم و عاشقانه رو بریزی. هیچ چیز رو سرسری نگیر!

نتیجه گیری: ازدواجی محکم و مبارک!

خب، تا اینجا دیدیم که «الفاظ ایجاب و قبول در نکاح» چقدر مهمه و فقط یه تشریفات ساده نیست. این کلمات، اساس و بنیاد پیوندیه که قراره تا آخر عمر پابرجا بمونه. پس باید حسابی حواست بهشون باشه. اینکه قصد و رضایت واقعی پشت کلمات باشه، طرفین یا وکیل هاشون حضور داشته باشن، مهریه مشخص باشه، توالی عرفی رعایت بشه و الفاظ دقیقاً نشون دهنده قصد ازدواج دائم یا موقت باشن، همه اش برای اینه که ازدواج شما از نظر شرعی و قانونی صحیح و محکم باشه و هیچ شک و شبهه ای توش راه پیدا نکنه.

اگه هنوز هم بعد از خوندن این راهنما، توی ذهنت سوال یا ابهامی باقی مونده، اصلاً خجالت نکش و حتماً با یه متخصص مشورت کن. می تونی از مشاوران حقوقی، وکلای خانواده یا حتی مراجع تقلید و روحانیون کمک بگیری. این یه تصمیم بزرگه و ارزشش رو داره که برای درست انجام شدنش، وقت و دقت کافی بذاری. با رعایت این اصول، می تونی با خیال راحت و دلی قرص، قدم توی زندگی مشترک بذاری و پیمانی رو ببندی که سرشار از عشق و آرامش باشه.

امیدوارم زندگیتون همیشه پر از خوشبختی و برکت باشه!