محجورین چه کسانی هستند

محجورین به زبان ساده یعنی کسانی که به خاطر شرایط خاص جسمی یا روحی، قانون بهشون اجازه نمی دهد کارهای مالی و غیرمالی شان را خودشان به تنهایی انجام دهند تا خدای ناکرده ضرر نکنند. این افراد سه دسته اند: کودکان (صغار)، کسانی که درست نمی توانند اموالشان را مدیریت کنند (سفیه) و افرادی که مشکل عقلی دارند (مجنون).

توی دنیای شلوغ امروز، گاهی وقتا اصطلاحات حقوقی ممکنه یکم پیچیده به نظر بیان و سر آدم رو گیج کنن. یکی از این اصطلاحات که شاید زیاد شنیده باشید، کلمه محجور هست. حتماً براتون پیش اومده که با شنیدن این کلمه، یک علامت سوال بزرگ تو ذهنتون نقش ببنده که یعنی چی؟ اصلاً به کی میگن محجور؟ این افراد چه محدودیت هایی دارن و قانون چطور ازشون حمایت می کنه؟

اینجا می خواهیم با یک زبان ساده و دوستانه، کل ماجرای محجوریت رو براتون روشن کنیم. هدفمون اینه که نه فقط بفهمیم محجور کیه، بلکه دلایلش رو هم بشناسیم، بفهمیم چه پیامدهایی داره و چطور قانون حواسش به این افراد هست. این موضوع می تونه برای خیلی ها، از خانواده ها و بستگان محجورین گرفته تا کسایی که فقط می خوان اطلاعات عمومی شون رو بالا ببرن، حسابی کاربردی باشه.

مفهوم اهلیت: پیش نیاز درک حجر

قبل از اینکه بریم سراغ اینکه محجور کیه و چیکار می تونه بکنه یا نمی تونه، باید یه مفهوم مهم رو بشناسیم: اهلیت. اهلیت یه کلمه حقوقیه که شاید اولش یکم قلمبه سلمبه به نظر بیاد، ولی اگه ساده اش کنیم، یعنی توانایی یه آدم برای داشتن و استفاده از حقوقش. مثلاً حق مالکیت، حق ازدواج، حق معامله و از این جور چیزا.

اهلیت چیست؟

اهلیت رو میشه مثل یه مجوز یا توانایی قانونی برای انجام کارهای حقوقی دونست. همه ما از وقتی به دنیا میایم، یه سری حقوق و تکالیف داریم، اما اینکه چقدر می تونیم از این حقوق استفاده کنیم و چه کارهایی رو خودمون انجام بدیم، بستگی به اهلیت ما داره. مثلاً اگه یک نفر بخواد خونه بخره، ماشین بفروشه یا حتی ازدواج کنه، باید این توانایی قانونی رو داشته باشه که بهش میگن اهلیت.

انواع اهلیت

اهلیت تو قانون ما دو تا دسته اصلی داره که دونستنشون حسابی کمکمون می کنه تا مفهوم محجوریت رو بهتر بفهمیم:

• اهلیت تمتع: این اهلیت یعنی توانایی دارا شدن حق. خوبیش اینه که همه آدم ها، از وقتی که به دنیا میان و حتی هنوز توی شکم مادرشون هستن (به شرط زنده به دنیا اومدن)، این اهلیت رو دارن. یعنی هر کسی می تونه صاحب حق و حقوقی بشه. مثلاً اگه یه بچه تازه به دنیا اومده، می تونه مالک ارثیه پدرش بشه یا هدیه ای رو قبول کنه.
• اهلیت استیفا: این یکی فرق داره. اهلیت استیفا یعنی توانایی اجرای حق یا استفاده از حقوقی که داریم. مثلاً کسی که می تونه اموالش رو بفروشه، اجاره بده، ازدواج کنه یا قراردادی رو امضا کنه، اهلیت استیفا داره. این اهلیت مثل اهلیت تمتع، از همون اول با همه نیست و شرایطی داره، مثل رسیدن به سن بلوغ و داشتن رشد عقلی که جلوتر بیشتر در موردش حرف می زنیم.

سن بلوغ و سن رشد در قانون ایران

برای اینکه بفهمیم چه زمانی اهلیت استیفای یه نفر کامل میشه، باید دو تا مفهوم رو بدونیم: سن بلوغ و سن رشد. این دو تا خیلی مهمن، مخصوصاً توی بحث معاملات و کارهای مالی.

• سن بلوغ شرعی: تو قانون ایران، سن بلوغ برای پسرا ۱۵ سال قمری و برای دخترا ۹ سال قمری تعیین شده. یعنی وقتی یه نفر به این سن میرسه، از نظر شرعی بالغ محسوب میشه و می تونه بعضی از کارهای مذهبی مثل روزه گرفتن رو انجام بده.
• سن رشد حقوقی: اما رسیدن به سن بلوغ، لزوماً به این معنی نیست که یه نفر می تونه همه کارهای مالیش رو خودش انجام بده. اینجا مفهوم رشد وارد بازی میشه. رشد یعنی اینکه یه نفر بتونه اموالش رو به صورت عاقلانه اداره کنه و تو تصمیم گیری های مالی، نفع و ضرر خودش رو تشخیص بده. قانون میگه برای انجام دادن کارهای مالی، علاوه بر بلوغ، فرد باید رشید هم باشه. معمولاً توی قانون ما، سن ۱۸ سال تمام برای رشد در نظر گرفته میشه، مگر اینکه خلافش ثابت بشه.

حجر در برابر اهلیت استیفا

حالا دیگه می رسیم به اصل مطلب! محجور کسیه که یا اصلاً اهلیت استیفا نداره یا اهلیت استیفاش ناقصه. یعنی به خاطر یه سری مشکلات قانونی، نمی تونه همه یا بخشی از حقوقش رو خودش اجرا کنه. پس، محجور دقیقاً نقطه مقابل کسیه که اهلیت استیفای کامل داره. دلیل این محدودیت ها هم فقط و فقط حمایت از خود اون فرده که خدای نکرده کلاه سرش نره یا با تصمیمات اشتباه به خودش ضرر نزنه.

محجورین چه کسانی هستند؟ (طبقه بندی اصلی طبق قانون مدنی)

طبق قانون مدنی ایران، محجورین به سه دسته اصلی تقسیم میشن که هر کدوم شرایط و محدودیت های خاص خودشون رو دارن. شناخت این دسته ها به ما کمک می کنه تا بفهمیم قانون برای حمایت از چه کسانی، چه قواعدی رو گذاشته.

صغار (کودکان)

خب، واضح ترین دسته محجورین، همین بچه ها هستن. قانون بهشون میگه صغیر و منظورش هر کسیه که هنوز به سن بلوغ نرسیده.

• تعریف: هر کس که به سن بلوغ شرعی (۹ سال تمام قمری برای دختران و ۱۵ سال تمام قمری برای پسران) نرسیده باشه، از نظر قانون صغیر محسوب میشه.
• انواع صغیر:
  • صغیر غیرممیز: این دسته از بچه ها، اونایی هستن که اصلاً قوه تشخیص ندارن. یعنی نمی تونن خوب و بد یا نفع و ضرر رو از هم تشخیص بدن. معاملات و کارهای حقوقی این بچه ها، باطل مطلق محسوب میشه. یعنی انگار از اول هیچ کاری انجام نشده و هیچ اثری نداره. مثلاً اگه یه بچه سه ساله اسباب بازی اش رو به کسی بفروشه، اون معامله باطله.
  • صغیر ممیز: این دسته از بچه ها، با اینکه هنوز بالغ نشدن، اما تا حدی قوه تشخیص دارن و می تونن نفع و ضرر رو تا حدودی تشخیص بدن. مثلاً می دونن اگه هدیه قبول کنن، به نفعشونه. کارهای حقوقی که فقط به نفعشون باشه (مثل قبول کردن هدیه)، درسته، ولی کارهای حقوقی که جنبه مالی داره و ممکنه به ضررشون باشه (مثل فروش اموال)، غیرنافذ هستن. یعنی نیاز به تأیید پدر، جد پدری یا قیمشون دارن. اگه اون ها تأیید کنن، معامله درست میشه وگرنه باطل میشه.
• حمایت قانونی: قانون برای حمایت از صغار، ولی قهری (پدر و جد پدری) رو در نظر گرفته. اگه ولی قهری نباشه یا نتونه وظایفش رو انجام بده، دادگاه یه قیم برای بچه تعیین می کنه تا از حقوقش محافظت کنه.

اشخاص غیررشید (سفیه)

دسته دوم، کسایی هستن که شاید از نظر سنی بالغ باشن، اما توی مدیریت پول و اموالشون عقلانی عمل نمی کنن.

• تعریف: به کسی میگن سفیه یا غیررشید که کارهاش توی زمینه مالی، عاقلانه نیست. یعنی تصمیماتی می گیره که باعث از بین رفتن یا ضرر و زیان به اموالش میشه، بدون اینکه سود منطقی براش داشته باشه. مثلاً یه آدم سفیه ممکنه اموالش رو خیلی ارزون بفروشه یا بیهوده خرج کنه.
• تفاوت با جنون و صغر: مهمه بدونیم که سفیه، مثل مجنون، عقلش رو از دست نداده. اون عاقله و می تونه حرف بزنه و زندگی کنه، فقط توی مدیریت مسائل مالی مشکل داره. همچنین، با صغیر هم فرق داره؛ سفیه به سن بلوغ و معمولاً رشد رسیده، اما توانایی اداره مالی رو نداره.
• محدودیت ها: حجر سفیه فقط توی امور مالی هست. یعنی تو کارهای غیرمالی مثل ازدواج، طلاق، یا وصیت کردن (البته در بعضی موارد) می تونه خودش تصمیم بگیره و نیاز به اجازه قیم نداره.
• حکم معاملات: معاملات و کارهای مالی سفیه، مثل صغیر ممیز، غیرنافذ هستن. یعنی برای اینکه درست بشن، نیاز به تأیید و اجازه قیمشون دارن.

مجانین (دیوانگان)

دسته سوم و شاید جدی ترین دسته محجورین، مجانین هستن.

• تعریف: مجنون کسیه که به دلیل بیماری روانی یا نقص عقلی، قوه عقل و درکش رو از دست داده. یعنی نمی تونه خوب و بد، درست و غلط، و نفع و ضرر رو تشخیص بده. قانون مدنی توی ماده ۱۲۱۱ میگه: جنون به هر درجه که باشد، موجب حجر است.
• انواع جنون:
  • مجنون دائم: این دسته کسانی هستن که جنونشون همیشگی و مستمره. کارهای حقوقی و معاملات این افراد، چه مالی و چه غیرمالی، باطل مطلق محسوب میشه.
  • مجنون ادواری: بعضی از مجانین، دوره هایی از سلامت عقل دارن و دوره هایی از جنون. به این میگن جنون ادواری. کارهایی که این افراد توی حال جنون انجام میدن، باطله، اما اگه توی حال افاقه (یعنی زمانی که عقلشون سر جاشه) کاری انجام بدن، اون کار درسته و اعتبار داره.
• محدودیت ها: حجر مجنون، هم توی امور مالی و هم توی امور غیرمالی (مثل ازدواج و طلاق) هست. یعنی مجنون اصلاً نمی تونه خودش تصمیم بگیره و همه کارهاش باید توسط قیمش انجام بشه.
• حمایت قانونی: برای مجانین هم مثل بقیه محجورین، قانون قیم تعیین می کنه تا از حقوقشون محافظت کنه.

به طور خلاصه، ماده ۱۲۰۷ قانون مدنی صریحاً می گوید: اشخاص ذیل محجور و از تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع هستند: صغار، اشخاص غیررشید و مجانین.

حجر فقط به معنی ممنوعیت از تصرف در اموال نیست؛ بلکه وسیله ای است برای حمایت از افراد آسیب پذیر در برابر تصمیمات نادرست و سوءاستفاده های احتمالی.

طبقه بندی های تکمیلی حجر

خب، تا اینجا با سه دسته اصلی محجورین آشنا شدیم: صغار، سفیهان و مجانین. اما دنیای حقوقی گاهی پیچیده تر از این حرفاست و میشه حجر رو از جنبه های مختلفی دسته بندی کرد که دونستنشون بهمون دید عمیق تری میده و باعث میشه تصویر کامل تری از این مفهوم داشته باشیم.

حجر عام و حجر خاص

اولین طبقه بندی، حجر رو به دو نوع عام و خاص تقسیم می کنه:

• حجر عام: وقتی میگیم حجر عام، یعنی فرد محجور به طور کلی از انجام بیشتر کارهای حقوقی و تصرفات خودش ممنوعه. مثلاً مجنون یه مثال بارز از محجور عامه. چون به خاطر نداشتن اراده و عقل، تقریباً تو هیچ کار مالی و غیرمالی نمی تونه دخالت کنه. صغیر هم جزو محجورین عام محسوب میشه، چون تا وقتی به سن رشد نرسه، نمی تونه خودش کارهای حقوقیش رو انجام بده.
• حجر خاص: حجر خاص یعنی ممنوعیت فقط در بخشی از حقوق. یعنی فرد محجور، فقط تو یه سری از کارها محدودیت داره و تو بقیه موارد می تونه مستقل عمل کنه. بهترین مثال برای حجر خاص، سفیه هستش. همونطور که گفتیم، سفیه فقط توی امور مالی ممنوعیت داره و تو کارهای غیرمالی مثل ازدواج می تونه خودش تصمیم بگیره. تاجر ورشکسته هم یه نوع حجر خاص داره که از تصرف در اموالش برای حفظ حقوق طلبکاران ممنوع میشه.

حجر حمایتی و حجر سوءظنی

این طبقه بندی بیشتر به هدف قانونگذار از وضع قوانین حجر نگاه می کنه:

• حجر حمایتی: هدف اصلی از این نوع حجر، حمایت از خود محجور هست. یعنی قانون می خواد از اون شخص در برابر خودش، یعنی از تصمیمات اشتباهی که ممکنه بگیره و به خودش ضرر بزنه، محافظت کنه. صغار، سفیهان و مجانین، همگی جزو محجورین حمایتی محسوب میشن. چون قانون می خواد از آسیب پذیری اون ها در برابر جامعه و حتی تصمیمات خودشون جلوگیری کنه.
• حجر سوءظنی: توی این نوع حجر، هدف حمایت از منافع دیگران هست، نه خود محجور. یعنی قانون از این نگران نیست که محجور به خودش آسیب بزنه، بلکه می خواد جلوی ضرر به افراد دیگه رو بگیره. بهترین و شاید تنها مثال برای این دسته، تاجر ورشکسته هست. وقتی یه تاجر ورشکست میشه، قانون بهش اجازه نمیده تو اموالش تصرف کنه تا دارایی های باقی مونده به نفع طلبکاران حفظ بشه و نتونه با کارهای جدید، ضرر بیشتری به اون ها بزنه.

حجر قانونی و حجر قضایی

این طبقه بندی نشون میده که محجوریت از کجا نشأت می گیره:

• حجر قانونی: بعضی از انواع حجر، به صورت مستقیم و خود به خود با حکم قانون اتفاق میفتن. یعنی دیگه لازم نیست دادگاه حکمی صادر کنه. مثلاً حجر صغیر از نوع حجر قانونیه؛ تا وقتی یه بچه به سن بلوغ و رشد نرسیده، قانون اون رو محجور می دونه. همینطور، مجنون دائم هم به محض شروع جنون، محجور قانونی میشه.
• حجر قضایی: اما بعضی وقت ها برای اینکه حجر اتفاق بیفته، لازمه که دادگاه وارد عمل بشه و حکمی رو صادر کنه. مثلاً اگه یه نفر بعد از اینکه بالغ و رشید شده، دچار جنون یا سفه بشه، برای محجور کردن اون شخص و تعیین قیم، باید دادگاه حکم صادر کنه.

حجر مبتنی بر فقدان اراده و حجر مبتنی بر نقص اراده

این تقسیم بندی به ریشه و عمق مشکل درونی محجور اشاره داره:

• فقدان اراده: اینجا فرد اصلاً قدرت تصمیم گیری و اراده کردن نداره. مثل مجنون که به خاطر نقص عقلی، از قوه تعقل و تشخیص کاملاً محرومه. کارهای این افراد کلاً باطله چون اصلاً اراده ای برای انجامش وجود نداره.
• نقص اراده: در این حالت، فرد اراده داره، اما این اراده ناقص یا کافی نیست که بتونه درست تصمیم بگیره. مثلاً صغیر ممیز یه اراده ضعیف داره و می تونه نفع و ضرر رو تشخیص بده، اما هنوز به اون حدی نرسیده که بتونه مستقل عمل کنه. سفیه هم اراده داره، اما ارادش برای امور مالی ناقصه و نمی تونه اموالش رو عاقلانه اداره کنه. کارهای این افراد باطل نیست، اما غیرنافذ هست و نیاز به تأیید ولی یا قیم داره.

حجر در امور مالی و حجر در امور مالی و غیرمالی

این مورد هم به محدوده تاثیر حجر اشاره می کنه:

• حجر در امور مالی: توی این حالت، محجور فقط از تصرف در اموال و حقوق مالی خودش ممنوعه. مثل سفیه که گفتیم توی کارهای غیرمالی می تونه مستقل عمل کنه.
• حجر در امور مالی و غیرمالی: اما تو این نوع حجر، ممنوعیت هم شامل امور مالی و هم امور غیرمالی میشه. مثل مجنون که هیچکدوم از این کارها رو نمی تونه خودش انجام بده و حتی برای ازدواج هم نیاز به قیم داره. صغیر هم معمولاً همینطوره و تو هردو حوزه محدودیت داره.

آثار حقوقی حجر و سازوکارهای حمایت از محجورین

حالا که فهمیدیم محجورین چه کسانی هستند و دسته بندی هاشون چیه، باید ببینیم این حجر چه تأثیری روی زندگی اون ها و اطرافیانشون میذاره و قانون چطور ازشون حمایت می کنه. چون هدف اصلی از همه این قوانین، فقط و فقط حمایت از این افراده تا حقوقشون پایمال نشه.

نقش ولی قهری، وصی و قیم

قانون برای اینکه حواسش به امور محجورین باشه و کسی از وضعیتشون سوءاستفاده نکنه، یه سری افراد رو مسئول کرده که بهشون میگن نماینده قانونی. این نماینده ها سه دسته اند:

• ولی قهری: این عنوان به پدر و جد پدری داده میشه. یعنی پدر و پدرِ پدر، به صورت خودکار و از طریق قانون (قهراً)، مسئولیت سرپرستی و اداره امور مالی و غیرمالی بچه های کوچیک (صغیر) رو دارن. اختیاراتشون هم خیلی زیاده و می تونن کارهای مهمی مثل معامله اموال صغیر رو انجام بدن، البته به شرط اینکه مصلحت بچه رو رعایت کنن.
• وصی: گاهی وقتا پدر یا جد پدری، قبل از فوتشون، یه نفر رو مشخص می کنن که بعد از مرگشون، مسئولیت نگهداری و اداره اموال بچه هاشون رو به عهده بگیره. به این فرد میگن وصی. وصی مثل ولی قهری اختیارات داره، اما حدود اختیاراتش رو همون ولی قهری تعیین می کنه و باید مطابق اون عمل کنه.
• قیم: اگه یه محجور (صغیر، سفیه یا مجنون) نه ولی قهری داشته باشه و نه وصی براش تعیین شده باشه، یا اگه ولی و وصی نتونن وظایفشون رو انجام بدن، دادگاه یه نفر رو به عنوان قیم براش تعیین می کنه. قیمومیت یه مسئولیت مهمیه و قیم باید زیر نظر دادستان و دادگاه عمل کنه و گزارش کارش رو هم بده. او باید اموال محجور رو درست اداره کنه و هر ساله حساب و کتابش رو به دادستان بده.

مسئولیت اداره اموال و حقوق مالی و غیرمالی محجورین

خب، وظیفه اصلی این نماینده های قانونی چیه؟ اینه که تمام امور مالی و حتی غیرمالی محجور رو (بسته به نوع حجر) اداره کنن. این یعنی:

• برای صغار: ولی قهری یا قیم باید مواظب اموالشون باشه، اجاره بده، اگه لازم بود بفروشه (با رعایت مصلحت)، و به طور کلی مثل یه مدیر خوب، اموال بچه رو رشد بده.
• برای سفیهان: قیم فقط مسئول امور مالی سفیهه. یعنی اگه سفیه بخواد چیزی بخره یا بفروشه، باید قیمش تأیید کنه. تو کارهای غیرمالی خودش می تونه تصمیم بگیره.
• برای مجانین: قیم مجنون، هم مسئول امور مالی و هم امور غیرمالی اونه. یعنی مجنون حتی برای ازدواج هم باید قیم داشته باشه و قیمش باید مصلحتش رو در نظر بگیره.

سرنوشت معاملات و اعمال حقوقی انجام شده توسط محجورین

یکی از مهمترین پیامدهای حجر، تأثیریه که روی کارهایی که خود محجور انجام میده، داره. همونطور که قبل تر گفتیم، این کارها میتونه باطل یا غیرنافذ باشه:

• بطلان: یعنی معامله از اساس باطله و هیچ ارزشی نداره. مثل کارهای صغیر غیرممیز یا مجنون دائم. این کارها اصلاً انگار انجام نشده و هیچ وقت هم درست نمیشه.
• عدم نفوذ: یعنی معامله ذاتاً مشکلی نداره، اما چون توسط یه فرد محجور انجام شده، فعلاً معلق می مونه و تا زمانی که نماینده قانونی (ولی یا قیم) اون رو تأیید نکنه، کامل نمیشه. اگه نماینده قانونی تأیید کنه (تنفیذ)، معامله درست میشه، و اگه تأیید نکنه، باطل میشه. مثل کارهای صغیر ممیز و سفیه توی امور مالیشون.

به خاطر همین نکات ریز و درشت، اگه توی معاملات یا مسائل حقوقی با کسی سر و کار دارید که ممکنه محجور باشه، حتماً باید خیلی با دقت عمل کنید و از یه وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیرید.

نحوه اثبات حجر و فرآیند رفع حجر

خب، ممکنه یه نفر واقعاً شرایط محجور بودن رو داشته باشه، اما هنوز از نظر قانونی محجور شناخته نشده باشه. یا برعکس، ممکنه کسی قبلاً محجور بوده، اما حالا خوب شده و میخواد از این وضعیت خارج بشه. تو هر دو حالت، باید یه سری مراحل قانونی طی بشه که اینجا بهتون میگم.

مرجع صالح: دادگاه خانواده یا عمومی حقوقی

اگه بخواهید حجر یه نفر رو اثبات کنید یا برای رفع حجرش اقدام کنید، باید به دادگاه مراجعه کنید. معمولاً دادگاه خانواده مسئول رسیدگی به این جور پرونده هاست. اما اگه مسئله خیلی پیچیده باشه یا مربوط به جنون و سفه بعد از بلوغ باشه، ممکنه دادگاه عمومی حقوقی هم درگیر بشه.

دلایل اثبات حجر

ثابت کردن حجر یه نفر، کار آسونی نیست و نیاز به دلیل و مدرک قوی داره. دادگاه با دقت به این موضوع رسیدگی می کنه تا حقی از کسی ضایع نشه. از جمله دلایلی که میشه برای اثبات حجر استفاده کرد:

• گواهی پزشک متخصص: این مورد مخصوصاً برای اثبات جنون یا سفه خیلی مهمه. پزشکان متخصص اعصاب و روان یا روانپزشکان باید فرد رو معاینه کنن و گواهی بدن که آیا مشکل عقلی داره یا نه.
• شهادت شهود: دوست و آشنایانی که با فرد محجور زندگی می کنن یا معاشرت دارن، می تونن در دادگاه شهادت بدن و توضیح بدن که وضعیت رفتاری و تصمیم گیری های اون شخص چطوره.
• تحقیقات محلی: گاهی دادگاه دستور میده که تحقیقات محلی انجام بشه تا از همسایه ها، مغازه دارها و کسانی که با فرد در ارتباطند، در مورد وضعیتش سوال بشه.
• کارشناسی: در برخی موارد، دادگاه ممکنه پرونده رو به کارشناس رسمی دادگستری (مثلاً کارشناس روانپزشکی) ارجاع بده تا نظر تخصصی اش رو اعلام کنه.
• مدارک دیگر: هر مدرکی که نشون بده فرد توانایی اداره امورش رو نداره، مثل سوابق بستری در بیمارستان های روانی یا مدارکی از معاملات غیرعقلانی.

رویه قانونی رفع حجر

حالا برعکس، اگه یه نفر محجور بوده و حالا حالش خوب شده، یا به سن رشد رسیده و میخواد از وضعیت حجر خارج بشه، باید چیکار کنه؟

1. درخواست رفع حجر: خود فرد محجور (اگه در حال افاقه باشه) یا نماینده قانونی اش یا هر ذینفعی می تونه از دادگاه درخواست رفع حجر کنه.
2. اثبات رشد یا افاقه: اینجا هم باید دلایل محکمه پسند ارائه بشه. مثلاً برای کسی که سفیه بوده، باید ثابت بشه که حالا توانایی اداره عاقلانه اموالش رو پیدا کرده. برای مجنون ادواری، باید اثبات بشه که در حال حاضر در دوره افاقه قرار داره و دیگه جنون نداره. برای این کار هم ممکنه نیاز به گواهی پزشک، شهادت شهود یا نظر کارشناس باشه.
3. رسیدن صغیر به سن رشد: برای صغار، وقتی به سن ۱۸ سال تمام برسن، فرض بر اینه که رشید شدن و خودشون می تونن کارهای مالیشون رو انجام بدن. مگر اینکه دادگاه تشخیص بده که هنوز سفیه هستن.

فرآیند اثبات یا رفع حجر، یه فرآیند حقوقی و زمان بره و بهتره حتماً با مشورت یه وکیل باتجربه انجام بشه تا خدای نکرده مسیر رو اشتباه نرید.

اثبات حجر و رفع آن، نیازمند دقت فراوان و ارائه مستندات قوی به دادگاه است. این فرآیند با هدف حفظ حقوق افراد و بر اساس مصلحت آن ها انجام می گیرد.

چند نکته مهم و کاربردی دیگر در مورد محجورین

تا اینجا حسابی در مورد محجورین، انواعشون و کارهای حقوقیشون صحبت کردیم. اما این موضوع یه سری جزئیات و نکات کاربردی دیگه هم داره که دونستنشون می تونه خیلی به کارتون بیاد و دید بهتری بهتون بده.

آیا تاجر ورشکسته هم محجور محسوب می شود؟

بله، تاجر ورشکسته هم از نظر حقوقی محجور محسوب میشه، اما نوع حجرش با صغیر، سفیه و مجنون فرق داره. همونطور که قبلاً گفتیم، حجر تاجر ورشکسته از نوع حجر سوءظنی هست. یعنی هدف قانون از ممنوع کردن تاجر ورشکسته از تصرف در اموالش، حمایت از خودش نیست، بلکه حمایت از طلبکاران هست. قانون تجارت، توی ماده ۴۱۸، به صراحت میگه که تاجر ورشکسته از تاریخ صدور حکم ورشکستگی، دیگه نمی تونه توی اموالش دخالت کنه و مدیر تصفیه (که توسط دادگاه تعیین میشه) جایگزین اون میشه تا اموالش رو اداره و بین طلبکاران تقسیم کنه.

تفاوت اهلیت با محجوریت چیست؟

خیلی ساده بخوایم بگیم، اهلیت توانایی قانونی انجام کارهاست و محجوریت دقیقاً نقطه مقابل اونه. یعنی کسی که محجوره، یا اصلاً اهلیت استیفا (توانایی اجرای حق) نداره یا اهلیت استیفاش ناقصه. همه ما اهلیت تمتع (توانایی دارا شدن حق) رو از بدو تولد داریم، اما اهلیت استیفا زمانی کامل میشه که بالغ و رشید باشیم. محجوریت، این اهلیت استیفا رو محدود یا سلب می کنه.

مسئولیت کیفری محجورین چطور؟

اینجا دیگه بحث حقوق مدنی نیست و میریم سراغ حقوق کیفری (مجازات ها). کسی که به خاطر جنون، عقلش رو از دست داده باشه و جرمی مرتکب بشه، مسئولیت کیفری نداره و مجازات نمیشه. چون برای مجازات شدن، باید فرد قصد و اراده ارتکاب جرم رو داشته باشه و جنون، این اراده رو از بین می بره. اما برای صغار و سفیهان، شرایط فرق داره. صغیر غیرممیز مسئولیت کیفری نداره، اما صغیر ممیز و سفیه ممکنه در بعضی جرایم و با شرایط خاص، مسئولیت داشته باشن و مثلاً به جای حبس، اقدامات تأمینی و تربیتی براشون در نظر گرفته بشه. البته این بحث خودش خیلی مفصله و باید با جزئیات بیشتری بررسی بشه.

تاثیر حجر بر وصیت و ارث

حجر روی وصیت کردن و ارث بردن هم تأثیر داره:

• وصیت: یه مجنون اصلاً نمی تونه وصیت کنه و وصیتش باطله. صغیر هم همینطور. اما یه سفیه می تونه وصیت کنه، اما فقط در مورد اموالش نیاز به تنفیذ قیم داره (یعنی اگه قیم تأیید کنه، درسته). وصیت در امور غیرمالی (مثل تعیین متولی برای موقوفه) برای سفیه مشکلی نداره.
• ارث: محجورین مثل بقیه افراد حق ارث بردن رو دارن. یعنی اگه پدرشون فوت کنه، سهم الارث خودشون رو می برن. چون ارث بردن جزو اهلیت تمتع هست و همه از اون برخوردارن. فقط اداره این اموال به عهده ولی یا قیمشون خواهد بود.

ازدواج محجورین

آیا یه محجور می تونه ازدواج کنه؟ این هم بستگی به نوع حجر داره:

• مجنون به خاطر نداشتن اراده، اصلاً نمی تونه ازدواج کنه و عقدش باطله. مگر اینکه قیمش با رعایت مصلحت و با اجازه دادستان، برای او اقدام به ازدواج کنه.
• سفیه می تونه ازدواج کنه، چون حجرش فقط در امور مالیه و ازدواج جزو امور غیرمالی محسوب میشه. البته اگه مهریه تعیین بشه، تعیین مهریه یک امر مالیه و ممکنه نیاز به دخالت قیم داشته باشه.
• صغیر هم که تکلیفش معلومه، تا قبل از بلوغ و رشد نمی تونه خودش ازدواج کنه و این کار به عهده ولی قهری (پدر یا جد پدری) هست.

می بینید که بحث محجوریت چقدر جنبه های مختلفی داره و هر کدوم از این دسته ها، شرایط و قوانین خاص خودشون رو دارن. این همه قانون و قاعده برای اینه که هیچ حقی از کسی ضایع نشه و همه به عدالت برسن.

نتیجه گیری

تا اینجا حسابی گپ زدیم و فهمیدیم که محجورین کسانی هستن که قانون، به خاطر دلایل مشخص، اون ها رو از انجام مستقل کارهای حقوقی (مخصوصاً کارهای مالی) منع کرده. این ممنوعیت نه برای محدود کردن، که برای حمایت از اون ها در برابر اشتباهات خودشون یا سوءاستفاده های دیگرانه.

دیدیم که سه دسته اصلی محجورین داریم: صغار (بچه ها)، سفیهان (کسایی که تو امور مالیشون بی گدار به آب میزنن) و مجانین (افراد دچار اختلال عقلی). هر کدوم از این دسته ها هم زیرشاخه های خودشون رو دارن که وضعیتشون رو روشن تر می کنه. فهمیدیم که این محدودیت ها می تونه از بطلان کامل یک معامله تا غیرنافذ بودن اون متغیر باشه، یعنی نیاز به تأیید ولی یا قیمشون داشته باشه.

در نهایت، هدف اصلی قانونگذار از این همه ماده و تبصره، اینه که یه چتر حمایتی روی سر افراد آسیب پذیر جامعه باز کنه. چه اون کودک کوچیکی که هنوز دنیا رو نمی شناسه، چه اون فردی که تو تصمیمات مالیش ضعف داره، و چه کسی که به خاطر بیماری، توانایی تشخیص رو از دست داده. اگه خودتون یا اطرافیانتون با این مسائل درگیر هستید، یا حتی اگه صرفاً حس کنجکاوی دارید، همیشه یادتون باشه که مشورت با یه وکیل یا کارشناس حقوقی، بهترین راه برای گرفتن تصمیمات درسته. چون هر پرونده ای، جزئیات خاص خودش رو داره و هیچکس مثل یه متخصص نمی تونه راهنماییتون کنه.