فستیوال بین المللی فیلم بمبئی

فستیوال بین المللی فیلم بمبئی (MIFF)، یکی از قدیمی ترین و مهم ترین رویدادهای سینمایی در هند، پاتوقی برای عاشقان مستند، فیلم کوتاه و انیمیشن بوده اما اخیراً با خبر لغو دوره ۲۰۲۵، خیلی ها را نگران کرده است.

این جشنواره، که همیشه دریچه ای به روی سینمای مستقل و خلاق هند و جهان باز می کرده، حالا با چالش های بزرگی روبه رو شده است. این طور که پیداست، مدیران جشنواره تصمیم گرفته اند برای بازنگری ساختاری و تغییرات مدیریتی، برگزاری دوره بعدی را به تعویق بیندازند. این اتفاق، حسابی جامعه سینمایی هند را به هم ریخته و کلی حرف و حدیث پشت سرش آورده است. بیاین با هم قدم به قدم، از تاریخچه ی این جشنواره ی مهم بریم تا ببینیم چه اتفاقاتی پشت پرده ی این لغو افتاده و آینده ی MIFF چی قراره بشه.

تاریخچه و سیر تحول MIFF: از آغاز تا دوران طلایی

تا حالا فکر کردین که فستیوال بین المللی فیلم بمبئی از کجا شروع شد و چطور به این جایگاه مهم رسید؟ خب، بیاید برگردیم به سال های اولیه ی این جشنواره و یه نگاهی بندازیم به روزهایی که MIFF تازه جوونه می زد.

بنیان گذاری و اهداف اولیه

ماجرا از سال 1990 شروع شد. جایی که بخش سینمای وزارت اطلاعات و رادیو تلویزیون هند، آستین بالا زد و تصمیم گرفت یه جشنواره ی فیلم متفاوت توی بمبئی راه بندازه. هدف اصلی شون چی بود؟ ترویج ژانرهایی مثل مستند، فیلم کوتاه و انیمیشن. آخه این ژانرها معمولاً زیر سایه ی فیلم های بلند و تجاری بالیوود کمتر دیده می شدن. جشنواره بمبئی می خواست یه بستری باشه تا استعدادهای جدید توی این زمینه ها کشف بشن و فیلمسازها بتونن کارهای خلاقانه شون رو به نمایش بذارن.

فستیوال بین المللی فیلم بمبئی از همون اولش هم با یه هدف بزرگ شروع کرد: حمایت از سینمایی که شاید پولساز نباشه ولی پر از حرف و ایده است. این جشنواره فقط یه گردهمایی ساده نبود؛ یه سکو بود برای صداهایی که کمتر شنیده می شدن، برای تصاویری که شاید در گیشه جایی نداشتن ولی ارزش هنری بالایی داشتن. این همون چیزی بود که MIFF رو از بقیه ی جشنواره ها متمایز می کرد و می خواست دنیای فیلمسازی هند رو توی این حوزه ها حسابی رونق بده.

نقش آکادمی تصاویر متحرک بمبئی (MAMI) و چهره های برجسته

توی این مسیر، آکادمی تصاویر متحرک بمبئی یا همون MAMI، نقش خیلی مهمی توی شکل گیری و اداره ی جشنواره داشت. در کنار MAMI، اسم شیام بنگال، کارگردان سرشناس سینمای هند، به عنوان رئیس این جشنواره، حسابی بهش اعتبار بخشید. اون تونست با مدیریت خودش، به MIFF یه جایگاه بین المللی بده.

همین طور که سال ها می گذشت، جشنواره ی بمبئی روز به روز بزرگ تر و شناخته تر شد. تبدیل شد به یه پلتفرم مهم برای فیلمسازان مستقل که می خواستن کارهای خلاقانه شون رو به دنیا نشون بدن. دیگه فقط یه جشنواره ی محلی نبود، بلکه چهره های مهمی از سراسر جهان به این جشنواره می اومدن و اعتبارش رو بیشتر می کردن. مثلاً یادتونه که اصغر فرهادی، کارگردان نام آشنای خودمون، سال 2013 ریاست هیئت داوران بخش «طلای هند» رو توی پانزدهمین دوره ی این جشنواره بر عهده داشت؟ این نشون میده که MIFF چقدر توی دنیای سینما جدی گرفته می شد و چه جایگاه بین المللی داشت.

این حضور افراد سرشناس و البته تمرکز جشنواره روی ژانرهای خاص، باعث شد که MIFF جایگاه خودش رو توی تقویم سینمایی جهان پیدا کنه و به یکی از مقصدهای اصلی برای فیلمسازان مستقل تبدیل بشه. جایی که می شد ایده های نو رو پیدا کرد و با آدم های مهم این صنعت آشنا شد.

بخش ها و جوایز: آنچه MIFF را متمایز می کند

خب، تا اینجا فهمیدیم که MIFF چطور شروع شد و چطور بزرگ شد. حالا وقتشه بریم سراغ بخش های مختلف این جشنواره و ببینیم چه جوایزی رو به بهترین ها میده. این بخش ها و جوایز هستن که هویت MIFF رو تشکیل میدن و اون رو از بقیه ی جشنواره ها جدا می کنن.

انواع رقابت ها و برنامه ها

فستیوال بین المللی فیلم بمبئی فقط یه نمایش فیلم ساده نیست؛ یه دنیای پر از رقابت و فرصته. توی MIFF، بخش های مختلفی وجود داره که هر کدومش جذابیت های خودش رو داره:

• بخش بین الملل: اینجا فیلمسازهای مستند، کوتاه و انیمیشن از سرتاسر دنیا می تونن کارهای خودشون رو به نمایش بذارن و برای جوایز اصلی رقابت کنن. این بخش همیشه پر از ایده های نو و قصه های متفاوت از فرهنگ های مختلفه.
• بخش ملی: این بخش مخصوص فیلمسازان هندی هست که می خوان کارهای خودشون رو اول در کشور خودشون به نمایش بذارن. این بخش هم برای کشف استعدادهای داخلی و هم برای حمایت از سینمای مستقل هند خیلی مهمه.
• مسابقات فیلم اول: اگه یه فیلمساز تازه کار باشی و تازه اولین فیلمت رو ساختی، این بخش یه فرصت عالیه. اینجا استعدادهای نوپا شناسایی میشن و ممکنه راهشون برای موفقیت باز بشه.
• نمایش های ویژه: علاوه بر رقابت ها، MIFF همیشه یه سری نمایش های ویژه هم داره. مثلاً ممکنه فیلم های کلاسیک، مروری بر آثار یک فیلمساز خاص، یا فیلم هایی با موضوعات اجتماعی مهم رو به نمایش بذاره. این بخش ها معمولاً برای بحث و گفتگو و آموزش خیلی مفیدن.

ویژگی منحصر به فرد MIFF، همونطور که گفتیم، تمرکز ویژه اش روی ژانرهای مستند، فیلم کوتاه و انیمیشن هست. این یعنی جشنواره ی بمبئی یه جورایی خونه ی این نوع فیلم هاست و بهشون فرصت دیده شدن میده. جایی که فیلمسازان می تونن بدون نگرانی از بحث های تجاری، روی هنرشون تمرکز کنن.

جوایز اصلی و اهمیت آن ها

هر جشنواره ی معتبری، یه سری جایزه ی مهم داره که به برندگانش اعتبار و شهرت میاره. MIFF هم از این قاعده مستثنی نیست. مهمترین جوایز این جشنواره، دو تا جایزه ی اصلی هستن که حسابی توی دنیای سینما ارزشمند به حساب میان:

• کونچ طلایی (Golden Conch): این جایزه، مهمترین جایزه ی جشنواره ی بمبئیه و معمولاً به بهترین فیلم مستند بلند تعلق می گیره. کونچ طلایی یه نماد معتبر برای فیلمسازانیه که توی این ژانر شاهکار خلق کردن.
• طلای هند (Golden India): این جایزه هم برای فیلم های کوتاه و انیمیشن طراحی شده و به اون ها اعتبار بین المللی میده.

اهمیت این جوایز فقط به یه تندیس طلایی ختم نمیشه. گرفتن این جوایز، می تونه مسیر شغلی یه فیلمساز رو از این رو به اون رو کنه. فیلمسازهای برنده، شهرت بیشتری پیدا می کنن، فرصت های مالی و تولیدی بهتری براشون پیش میاد و می تونن کارهای بعدی خودشون رو با حمایت بیشتری بسازن. این جوایز باعث میشن که فیلمسازهای جوان و بااستعداد، انگیزه ی بیشتری برای ادامه ی راه داشته باشن و سینمای مستقل هم روز به روز جون بگیره.

چالش ها و فراز و نشیب ها در مسیر MIFF

هیچ راهی آسون نیست، مخصوصاً وقتی پای یه رویداد فرهنگی بزرگ مثل فستیوال بین المللی فیلم بمبئی در میونه. MIFF هم توی این سال ها، کم از فراز و نشیب و چالش نداشته. مشکلاتی که گاهی تا مرز نابودی هم این جشنواره رو پیش بردن.

بحران های مالی و کناره گیری حامیان

فکر می کنین چرا یه جشنواره ی به این مهمی ممکنه با مشکل روبه رو بشه؟ یکی از بزرگ ترین دردسرهای MIFF، همیشه بحث های مالی بوده. یادتونه که سال های 2013 و 2014 چه خبر بود؟ در اون سال ها، جشنواره تا مرز فروپاشی پیش رفت. چرا؟ چون حامیان مالی بزرگش، مثل «ریلاینس انترتینمنت» و «آمریکن اکسپرس»، یکی یکی کنار کشیدن. یه جورایی جشنواره رو توی شرایط سختی قرار دادن و دیگه پولی برای برگزاریش نمونده بود.

توی اون وضعیت بحرانی، تیم جشنواره یه تصمیم شجاعانه گرفت: راه انداختن یه کمپین تأمین مالی جمعی. یعنی از مردم، از هنرمندان، و از هر کسی که دلش برای سینما می سوخت، خواستن که کمک کنن. و جالب اینجاست که این حرکت، با حمایت خیلی از چهره های سرشناس بالیوود روبه رو شد و همین باعث شد که جشنواره از لب پرتگاه نجات پیدا کنه. این نشون میده که چقدر جامعه ی سینمایی به MIFF اهمیت میداده و برای زنده موندنش تلاش کرده.

البته مشکلات مالی فقط به اون سال ها ختم نشد. جشنواره توی سال 2015 تونست دو تا برند بزرگ دیگه، یعنی «ریلاینس جیو اینفوکام» و «استار ایندیا» رو به عنوان حامی مالی خودش جذب کنه. ولی خب، همیشه شرایط گل و بلبل نیست. داستان MIFF، داستان یه مبارزه ی دائمی برای بقا و پیدا کردن حامیان مالی پایدار بوده.

تاثیر پاندمی و وقفه های اخیر

اگه فکر می کنین چالش های مالی تنها مشکل MIFF بوده، سخت در اشتباهید. مثل خیلی از رویدادهای دیگه توی دنیا، جشنواره ی بمبئی هم حسابی از پاندمی کرونا ضربه خورد. وقتی کرونا اومد، دیگه برگزاری هر نوع گردهمایی بزرگ، به خصوص یه جشنواره ی بین المللی، تقریباً غیرممکن شد. این موضوع، باعث شد که MIFF برای سه سال به طور کامل تعطیل بشه. تصور کنین چه ضربه ای به فیلمسازها و علاقه مندان سینما وارد شد!

بعد از این وقفه ی طولانی، جشنواره توی سال 2023 با یه ساختار اجرایی جدید برگشت. یه پایگاه جدید انتخاب کردن و کلی برنامه برای احیای بازار فیلم و بخش هایی که توی این سه سال غیرفعال مونده بودن، چیدن. همه امیدوار بودن که MIFF دوباره به روزهای اوجش برگرده. اما متاسفانه، این بازگشت هم بدون چالش نبود. با کناره گیری برند جیو (که متعلق به موکش آمبانی، یکی از میلیاردرهای معروف هنده) از عنوان حامی اصلی، نسخه ی 2024 جشنواره هم حسابی محدود و کوچک برگزار شد. این اتفاق، زنگ خطری بود برای آینده ی MIFF و نشون می داد که هنوز راه درازی تا رسیدن به ثبات پیش رو داره.

نقطه عطف: لغو جشنواره ۲۰۲۵ و واکنش ها

بالاخره رسیدیم به مهمترین بخش ماجرا؛ همون نقطه ی عطفی که باعث نگرانی خیلی ها شد: لغو جشنواره ی 2025. این خبر، مثل یه بمب توی جامعه ی سینمایی هند صدا کرد و کلی حرف و حدیث به دنبال داشت.

اعلام رسمی لغو و دلایل آن

خبر رسمی لغو جشنواره ی 2025، روز دوشنبه توی شبکه های اجتماعی منتشر شد. شیوندرا سینگ دونگارپور، مدیر جشنواره و کسی که توی زمینه ی حفظ آثار سینمایی هند خیلی فعاله، این اطلاعیه رو منتشر کرد. توی این اطلاعیه، گفته شده بود که دوره ی 2025 جشنواره برگزار نمیشه، چون دارن یه بازنگری حسابی توی ساختار و تیم مدیریتی جشنواره انجام میدن.

مدیران جشنواره دلیل لغو MIFF در سال ۲۰۲۵ را «بازنگری و بازطراحی این جشنواره با چشم اندازی پویا و تیمی جدید» عنوان کرده اند.

هدف از این بازنگری چیه؟ اون ها می خوان MIFF رو تبدیل کنن به ویترینی برای بهترین آثار مستقل، سینمای منطقه ای و فیلم های کلاسیک، هم از هند و هم از بقیه ی دنیا. یعنی می خوان جشنواره رو قوی تر از قبل برگردونن. مدیران جشنواره وعده دادن که دارن با جدیت برنامه ریزی می کنن و تاریخ جدید برگزاری دوره ی 2026 رو به زودی اعلام خواهند کرد. ولی خب، همین لغو، با وجود همه ی این وعده ها، حسابی اهالی سینما رو نگران کرده.

موج نگرانی در جامعه سینمایی هند

همون لحظه ای که خبر لغو جشنواره ی 2025 منتشر شد، یه موج بزرگ از نگرانی و انتقاد توی جامعه ی سینمایی هند به راه افتاد. فیلمسازهای سرشناس و منتقدان، توی شبکه های اجتماعی شروع به ابراز ناراحتی کردن و حسابی از این وضعیت انتقاد کردن.

• هانسال مهتا: این فیلمساز معروف هندی، توی شبکه های اجتماعی خودش نوشت: «این یه طعنه ی بی رحمانه است که بمبئی، با همه ی این زرق و برق مالی و سینمایی اش، نمی تونه یه جشنواره ی فیلم برای خودش رو زنده نگه داره. کسانی که خودشون رو متولی سینما می دونستن، این جشنواره رو رها کردن و رفتن دنبال سکوهای درخشان تر و گزینه های بی خطرتر. این جشنواره به دست چند نفر آدم مشتاق سپرده شد که فقط با نیروی ایمان اون رو پیش بردن. و حالا اون شعله ی لرزان هم خاموش شده. نه مراسمی، نه اعتراض عمومی؛ فقط یه فراموشی آروم و خاموش. چیزی که می تونست ستون فرهنگی این شهر باشه، حالا فقط یه پاورقی شده؛ یه قربانی دیگه از بی تفاوتی در لباس پیشرفت.» حرف های مهتا، حسابی به دل خیلی ها نشست و نشون داد که این بی تفاوتی چقدر به ضرر فرهنگ و هنر می تونه باشه.
• پراوین مورچاله: این فیلمساز هندی که کارهای خوبش توی جشنواره های بین المللی هم نمایش داده شده، نوشت: «چه تناقض عجیبی! بمبئی، خونه ی میلیاردها دلار، بالیوود و ستاره هایی که روی فرش قرمز کن راه میرن، نمی تونه از جشنواره ی فیلم خودش حمایت کنه. دولت ها از سینما برای مقاصد خودشون استفاده می کنن و بعد ولش می کنن. فیلمسازانی که به گفتن حقیقت باور دارن، آسیب می بینن. آیا ما اجازه میدیم جشنواره ی فیلم بمبئی ناپدید بشه؟ خیلی غم انگیزه.»

این واکنش ها، نشون میدن که چقدر جایگاه MIFF توی دل اهالی سینما محکم بوده و چقدر برای اون ها حیاتیه. تناقضی که بین ثروت و قدرت بالیوود و ناتوانی در حفظ یه جشنواره ی مهم مثل MIFF وجود داره، واقعاً آزاردهنده است. انگار پول های زیادی که توی صنعت فیلم هند میچرخه، حاضر نیستن برای حمایت از هنر مستقل و غیرتجاری هزینه بشن.

چشم انداز آینده: آیا MIFF قوی تر بازخواهد گشت؟

بعد از همه ی این حرف و حدیث ها و نگرانی ها، سوال اصلی اینه: آیا فستیوال بین المللی فیلم بمبئی می تونه دوباره روی پاهای خودش بایسته و قوی تر از قبل برگرده؟ یا این لغو، نقطه ی پایانی بر یه میراث مهم فرهنگی خواهد بود؟ بیاید نگاهی بندازیم به برنامه های پیش رو و اینکه حفظ MIFF چقدر برای سینمای هند اهمیت داره.

برنامه ریزی برای دوره ۲۰۲۶

همونطور که گفتیم، مدیران جشنواره وعده دادن که این لغو موقتیه و قراره توی سال 2026 با یه رویکرد جدید برگردن. اون ها تاکید کردن که قصد دارن جشنواره رو از نو طراحی کنن و یه تیم جدید بیارن تا MIFF به یه ویترین حسابی برای فیلم های مستقل، منطقه ای و کلاسیک تبدیل بشه. این یعنی دارن روی یه پروژه ی بزرگ کار می کنن تا ضعف های گذشته رو پوشش بدن و یه جشنواره ی به مراتب بهتر رو به نمایش بذارن.

انتظارات از تیم جدید زیاده. همه امیدوارن که این بار، یه رویکرد پایدارتر و با پشتوانه ی مالی قوی تر داشته باشن. شاید بتونن حمایت های دولتی و بخش خصوصی رو به شکل مطمئن تری جذب کنن تا دیگه با هر باد و طوفانی، جشنواره به خطر نیفته. این بازطراحی فرصتیه برای اینکه MIFF رو با استانداردهای روز دنیا هماهنگ کنن و اون رو تبدیل به یه نقطه ی عطف جدید توی سینمای هند بکنن.

اهمیت حفظ MIFF برای سینمای هند

حالا بیاین روراست باشیم. چرا حفظ MIFF انقدر مهمه؟ توی یه کشوری مثل هند که بالیوود و فیلم های تجاری حرف اول رو می زنن، وجود یه بستری مثل فستیوال بمبئی برای فیلم های مستقل، مستند، کوتاه و انیمیشن، عین اکسیژن می مونه. این جشنواره:

• سکویی برای نوآوری: MIFF به فیلمسازان فرصت میده که کارهای خلاقانه و نوآورانه ی خودشون رو بدون نگرانی از گیشه و فروش، به نمایش بذارن. این نوع فیلم ها معمولاً نیاز به یه فضای خاص دارن که MIFF اون رو فراهم می کنه.
• کشف استعدادهای جدید: خیلی از فیلمسازان جوان و بااستعداد، اولین بار از طریق MIFF به جامعه سینمایی معرفی شدن. این جشنواره، مثل یه گلخونه عمل می کنه که بذرهای استعداد رو پرورش میده.
• تقویت سینمای مستقل: بدون MIFF، سینمای مستقل هند و به خصوص ژانرهای مستند و انیمیشن، شاید نتونن به اندازه ی کافی رشد کنن و دیده بشن. این جشنواره، یه جورایی صدای این بخش از سینماست.
• پل ارتباطی با جهان: MIFF فقط برای هند نیست. این جشنواره یه پنجره ست که سینمای مستقل هند رو به جهان نشون میده و فیلمسازهای بین المللی رو هم به هند می کشه. این تبادل فرهنگی، خیلی ارزشمنده.

بنابراین، بحث فقط برگزاری یه جشنواره نیست؛ بحث حفظ تنوع و پویایی سینمای هند و فراهم کردن بستری برای رشد هنر و خلاقیته. نیاز به حمایت های پایدارتر و بلندمدت، از هر زمان دیگه ای بیشتر احساس میشه. امیدواریم که مسئولان و حامیان مالی، به اهمیت این رویداد پی ببرن و یه فکری اساسی برای آینده ی باثباتش بکنن.

نتیجه گیری: میراثی که باید حفظ شود

تا اینجا با هم دیدیم که فستیوال بین المللی فیلم بمبئی (MIFF) چقدر توی تاریخ سینمای هند مهم بوده و چه نقشی توی پرورش استعدادها و معرفی فیلم های مستقل داشته. از همون سال 1990 که شروع به کار کرد، MIFF همیشه یه سکوی مهم برای مستندها، فیلم های کوتاه و انیمیشن ها بوده و حتی با حضور چهره هایی مثل اصغر فرهادی، اعتبار بین المللی خودش رو هم نشون داده.

ولی خب، هیچ راهی بدون چاله چوله نیست. MIFF هم توی این سال ها، هم با بحران های مالی حسابی دست و پنجه نرم کرده و هم از اتفاقاتی مثل پاندمی کرونا ضربه ی سختی خورده. لغو جشنواره ی 2025 هم که دیگه اوج این چالش ها بود و حسابی جامعه ی سینمایی هند رو نگران کرد. حرف های تند و تیز فیلمسازهایی مثل هانسال مهتا و پراوین مورچاله، نشون داد که چقدر این بی تفاوتی ها به دلشون نشسته و چقدر این جشنواره براشون حیاتیه.

با همه ی این ها، یه امید بزرگ برای بازگشت قدرتمند MIFF توی سال 2026 وجود داره. مدیران جشنواره وعده دادن که با یه بازنگری حسابی و یه تیم جدید، قراره این رویداد رو از نو بسازن و اون رو تبدیل به یه ویترین بی نظیر برای سینمای مستقل کنن. اگه این جشنواره قراره زنده بمونه و دوباره به روزهای اوجش برگرده، نیاز به حمایت های پایدار و بلندمدت داره، چه از طرف دولت و چه از طرف بخش خصوصی. باید همه دست به دست هم بدن تا این میراث فرهنگی ارزشمند، برای نسل های بعدی هم باقی بمونه.

به امید اینکه فستیوال بین المللی فیلم بمبئی، با درس گرفتن از چالش های گذشته، قوی تر از همیشه برگرده و دوباره نور رو به سینمای مستقل و خلاق هند بتابونه. حتماً اخبار آینده ی این جشنواره رو دنبال کنید تا ببینیم چی میشه!