فستیوال روز مرگ در مکزیک

تصورش را بکنید، جشنی رنگارنگ و شاد برای یادبود کسانی که از دنیای ما رفته اند! فستیوال روز مرگ در مکزیک (Día de los Muertos) دقیقاً همین است؛ یک سنت باستانی که مرگ را پایان راه نمی داند، بلکه آن را پلی برای دیدار دوباره با عزیزان از دست رفته مان می شمارد.

این فستیوال، که ترکیبی جذاب از باورهای باستانی آزتک ها و سنت های کاتولیک اسپانیایی هاست، یکی از منحصر به فردترین جشن های دنیا به حساب میاد. قرار نیست اینجا فقط غم و غصه باشه؛ برعکس، مردم مکزیک با جشن و پایکوبی، موسیقی، رقص، غذاهای خوشمزه و تزئینات شاد، به ارواح عزیزانشان خوش آمد می گن. این مقاله قراره شما رو به یک سفر هیجان انگیز به دل این سنت ببره تا بفهمیم فلسفه این جشن چیه، چه آداب و رسومی داره، تو مناطق مختلف مکزیک چطور برگزار میشه و اگه خودتون خواستید توش شرکت کنید، باید به چه نکاتی توجه کنید. آماده اید یه نگاه متفاوت به مرگ و زندگی بندازیم؟ پس بزن بریم!

روز مرگ چیست؟ درک یک سنت منحصر به فرد

روز مردگان یا همان «دیا د لوس موئرتوس» (Día de los Muertos)، اسمش شاید کمی ترسناک به نظر برسه، ولی واقعیتش اینه که این جشن اصلاً هم ترسناک نیست. این روز، یه فرصت ویژه برای مردم مکزیکه تا یاد و خاطره عزیزانشون رو که از این دنیا رفتن، زنده کنن و بهشون ادای احترام کنن. فلسفه پشت این جشن خیلی قشنگه: مکزیکی ها مرگ رو یه پایان تلخ و ترسناک نمی بینن، بلکه اون رو یه بخش طبیعی از چرخه زندگی می دونن. اونا معتقدن که مرگ، یه جورایی آغاز یه سفر جدیده و ارواح عزیزاشون هر سال تو این روز برمی گردن تا سری به دنیای زنده ها و خانواده هاشون بزنن.

این جشن معمولاً از تاریخ ۲۸ اکتبر شروع میشه و تا ۲ نوامبر ادامه پیدا می کنه. هر روزش هم معنای خاص خودشو داره:

• ۲۸ اکتبر: روز یادبود کسایی که به خاطر تصادف یا اتفاقات ناگهانی فوت شدن.
• ۲۹ اکتبر: مخصوص کسایی که به خاطر خشونت یا حادثه مردن و جسدشون پیدا نشده.
• ۳۰ اکتبر: برای ارواح فراموش شده و کسایی که کسی نیست یادشونو زنده کنه.
• ۳۱ اکتبر: روز کودکان پاک و معصوم، مخصوصاً اونایی که قبل از غسل تعمید از دنیا رفتن.
• ۱ نوامبر: «روز تمام قدیسان» (All Saints’ Day) که به ارواح کودکان و جوانان اختصاص داره.
• ۲ نوامبر: «روز تمام ارواح» (All Souls’ Day) که اصلی ترین روز جشونه و معتقدن همه ارواح بزرگسالان به خونه هاشون برمی گردن.

دیدید؟ این جشن بیشتر یه دورهمی خانوادگی با روح رفتگان محسوب میشه تا یه عزاداری غم انگیز!

تاریخچه و ریشه های باستانی فستیوال روز مرگ

حالا بیاید یه کم بریم عقب تر، به صدها و شاید هزاران سال پیش، جایی که ریشه های این جشن عجیب و غریب تو دل تمدن های باستانی مکزیک جا داره. قبل از اینکه کریستف کلمب قدم به قاره آمریکا بذاره و اسپانیایی ها از راه برسن، اقوامی مثل آزتک ها، مایایی ها و توتوناک ها جشن هایی داشتن که خیلی شبیه همین روز مردگانه.

الهه مرگ میکتکاسیواتل (Mictecacihuatl)

تو فرهنگ آزتک ها، یه الهه مرگ وجود داشت به اسم میکتکاسیواتل (Mictecacihuatl) که بهش بانوی مردگان می گفتن. آزتک ها یه ماه کامل رو به این الهه و جشن گرفتن برای مردگان اختصاص می دادن. اونا معتقد بودن که مرگ یه جور خوابه و ارواح می تونن هر سال برگردن و با زنده ها باشن.

تأثیر استعمار اسپانیا و تلفیق با سنت های کاتولیک

وقتی اسپانیایی ها اومدن مکزیک و مسیحیت رو آوردن، سعی کردن این سنت ها رو با خودشون تطبیق بدن. به جای اینکه جشن های باستانی رو کلاً از بین ببرن، اومدن و تاریخش رو با دو تا از روزهای مهم مسیحی، یعنی «روز تمام قدیسان» (All Saints’ Day) و «روز تمام ارواح» (All Souls’ Day) که اول و دوم نوامبر هستن، یکی کردن. اینجوری، یه جشن جدید شکل گرفت که ترکیبی از باورهای بومی و مسیحی بود.

در طول قرون، این جشن حسابی رشد کرد و به شکلی که امروز می بینیم، دراومد. هرچند که خیلی از باورهای قدیمی تغییر کرده، ولی عناصری از اون سنت های باستانی، مثل احترام به مرگ و زندگی پس از مرگ، هنوز تو قلب این جشن جا خوش کرده. این فستیوال، نشون میده چطور دو فرهنگ کاملاً متفاوت تونستن با هم کنار بیان و یه چیز جدید و منحصر به فرد بسازن.

آداب و رسوم اصلی جشن روز مرگ: بازگشت ارواح به خانه

حالا بریم سراغ بخش جذاب ماجرا؛ اینکه مردم مکزیک تو این چند روز چی کار می کنن تا ارواح عزیزاشون رو به خونه دعوت کنن و باهاشون دور هم جمع بشن. اینجا صحبت از چند تا رسم و رسومه که هر کدومشون کلی معنی و نماد پشت خودشون دارن.

محراب مردگان (Ofrendas): قلب جشن

اگه بخوایم بگیم قلب تپنده فستیوال روز مرگ چیه، حتماً باید اشاره کنیم به «محراب مردگان» یا همون «اُفرِندا» (Ofrenda). اُفرِندا یه جور میز یا سکوی تزئین شده اس که خانواده ها تو خونه هاشون، یا حتی تو قبرستون ها و اماکن عمومی، درست می کنن. این محراب ها یه جور دعوت نامه برای ارواح محسوب میشن تا به خونه برگردن و با زنده ها وقت بگذرونن.

چیدمان اُفرِندا معمولاً از یه سری قوانین خاصی پیروی می کنه و ممکنه چندین طبقه داشته باشه:

• ۲ طبقه: نماد زمین و آسمان.
• ۳ طبقه: نماد آسمان، زمین و برزخ (یا در بعضی تفسیرها، تثلیث مسیحی).
• ۷ طبقه: این مدل کامل تره و هفت مرحله ای رو نشون میده که روح باید طی کنه تا به دنیای پس از مرگ برسه، یا گاهی هم نماد هفت گناه کبیره هستن.

روی هر محراب، یه سری اقلام کلیدی چیده میشه که هر کدومشون نمادی از چهار عنصر اصلی هستن:

• زمین: معمولاً با خاکستر یا خاک نشون داده میشه که روح می تونه روش استراحت کنه.
• آب: یه لیوان آب برای رفع تشنگی روح بعد از یه سفر طولانی.
• هوا: با کاغذهای رنگی برش خورده ای به اسم پاپل پیکادو (Papel Picado) نشون داده میشه که با حرکت باد، زنده بودن هوا رو نشون میده.
• آتش: با شمع ها و بخورهای معطر (مثل بخور کوپال) نشون داده میشه که هم راهنمای ارواح هستن و هم فضای معنوی ایجاد می کنن.

علاوه بر اینا، روی اُفرِندا چیزهای دیگه ای هم میذارن: عکس های عزیزانی که فوت کردن، غذاها و نوشیدنی های مورد علاقه شون، اسباب بازی برای کودکان، و حتی وسایل شخصی که متوفی بهشون علاقه داشته. هدف اینه که ارواح احساس کنن واقعاً به خونه خودشون برگشتن و همه چیز برای استقبال از اونا آماده اس.

غذا و نوشیدنی های نمادین

مگه میشه از یه جشن صحبت کرد و از غذا نگفت؟! تو فستیوال روز مرگ، غذاها و نوشیدنی ها نقش خیلی مهمی دارن، چون قراره ارواح رو سیراب کنن و دلشونو شاد کنن.

• نان مردگان (Pan de Muerto): این شیرینی سنتی که یه جور نون شیرینه، تو این ایام حسابی پخته میشه و تقریباً تو هر خونه ای پیدا میشه. نون مردگان معمولاً گرد پخته میشه و روش یه شکل استخونی یا جمجمه ای داره که با شکر یا کنجد تزئین میشه. گفته میشه شکل گرد اون نماد چرخه زندگی و مرگ، و شکل استخونی ش هم نماد مردگانه. مزه و بوی شیرینش هم فضا رو پر از شادی می کنه.
• جمجمه های شکری (Calaveras de Azúcar): این جمجمه های کوچیک و رنگارنگ که از شکر یا شکلات درست میشن، یکی از نمادهای اصلی روز مرگ هستن. روشون اسم متوفی رو می نویسن و برای تزئین اُفرِندا استفاده میشن، یا حتی به بچه ها به عنوان هدیه داده میشن. یه جور یادآوری شیرین و بامزه از مرگ هستن که ترس رو ازش دور می کنن.
• نوشیدنی ها و خوراکی ها: هر چیزی که عزیز از دست رفته دوست داشته، از تکیلا و آتوله (یه نوشیدنی گرم و غلیظ از ذرت) گرفته تا غذاهای سنتی مکزیکی مثل تامالس (Tamales) یا موله (Mole)، روی اُفرِندا قرار می گیره.

نمادها و تزئینات کلیدی

جشن روز مرگ پر از نمادهای رنگارنگ و هیجان انگیزه که هر کدوم یه داستانی پشتشون دارن:

• لا کالاورا کاتارینا (La Calavera Catrina): این نماد مشهور، یه اسکلت خانوم شیک پوشه که کلاه بزرگی سرشه. کاتارینا رو هنرمندی به اسم خوزه گوادالوپه پوسادا اوایل قرن بیستم کشید تا یه جور طنز اجتماعی باشه و نشون بده که مرگ برای همه یکسانه، چه فقیر چه غنی. الان کاتارینا تبدیل به نماد اصلی این جشن شده و خیلی ها صورتشون رو مثل اون گریم می کنن و لباس های رنگارنگ می پوشن.
• گل همیشه بهار (Cempasúchil/Marigold): این گل نارنجی روشن که بهش گل مردگان هم میگن، نقش خیلی مهمی داره. مکزیکی ها معتقدن رنگ و بوی تند این گل، ارواح رو از دنیای مردگان به سمت خونه هاشون هدایت می کنه. به خاطر همین، کوچه ها و خیابون ها و قبرستون ها پر از این گل میشه.
• پاپل پیکادو (Papel Picado): این کاغذهای رنگی برش خورده که تو باد تکون می خورن، نماد هوا و همینطور شادمانی و جشن هستن. دیوارها و خیابون ها پر از این تزئینات زیبا میشه.
• شمع ها و بخور (Copal): شمع ها هم راهنمای ارواح هستن و هم فضای مراسم رو روشن و گرم نگه می دارن. بخور کوپال هم که از صمغ درخت خاصی درست میشه، برای پاکسازی فضا و ایجاد حس معنوی استفاده میشه و بوی خوشی داره.

بازدید از قبرستان ها و رژه ها

یه بخش مهم دیگه از آداب و رسوم جشن روز مرگ، رفتن به قبرستون هاست. مکزیکی ها شب ها رو کنار قبر عزیزانشون می مونن. قبر رو تمیز می کنن، با گل های همیشه بهار، شمع و وسایل شخصی تزئینش می کنن. بعد هم دور هم جمع میشن، غذا می خورن، آواز می خونن، ساز می زنن و خاطرات خوبشون با رفتگان رو تعریف می کنن. این کار یه جور شب زنده داری شاده و اصلاً غم انگیز نیست.

تو شهرهای بزرگ تر، مثل مکزیکوسیتی، رژه های بزرگ و پرشوری برگزار میشه. مردم با لباس های رنگارنگ، گریم های شبیه اسکلت کاتارینا و عروسک های بزرگ و غول پیکر از اسکلت ها و شخصیت های سنتی، تو خیابون ها راه می افتن و رقص و آواز و موسیقی، کل شهر رو پر می کنه. این رژه ها، به خصوص بعد از فیلم جیمز باند اسپکتر که توش یه رژه بزرگ نشون داده شد، حسابی تو مکزیکوسیتی محبوب شدن و کلی توریست رو هم جذب می کنن.

یکی از زیباترین جنبه های فستیوال روز مرگ اینه که مردم مکزیک مرگ رو به عنوان یه دوست قدیمی و آشنا می بینن، نه یه دشمن ترسناک. اونا با این جشن به زندگی و تداوم اون احترام میذارن و نشون میدن که عشق و خاطره هرگز نمی میره.

جشن روز مرگ در مناطق مختلف مکزیک: تنوع و ویژگی ها

مکزیک یه کشور پهناوره و طبیعیه که جشن روز مرگ هم تو هر گوشه اش، یه جور خاص و با مزه خودش برگزار میشه. هر ایالت و هر شهر، یه سری آداب و رسوم منحصر به فرد داره که تجربه این فستیوال رو هیجان انگیزتر می کنه.

مکزیکوسیتی (Mexico City)

پایتخت مکزیک، یعنی مکزیکوسیتی، جاییه که بزرگ ترین و پر زرق و برق ترین رژه روز مردگان برگزار میشه. این رژه که شهرتش رو تا حد زیادی مدیون فیلم «اسپکتر» جیمز بنده (که البته قبل از فیلم وجود خارجی نداشت و بعداً برای جذب توریست ساخته شد)، حالا به یه جاذبه جهانی تبدیل شده. هزاران نفر با گریم های کاتارینا، لباس های رنگارنگ و عروسک های عظیم الجثه از اسکلت ها و جمجمه ها، تو خیابون های اصلی شهر راه میفتن و با موسیقی و رقص، شور و هیجان خاصی به شهر میدن. دیدن این رژه واقعاً فراموش نشدنیه!

اواخاکا (Oaxaca)

اواخاکا تو جنوب مکزیک، به خاطر سنت های عمیق و اصیلش معروفه. اینجا جشن ها بیشتر جنبه سنتی دارن و خیلی ها تو خونه هاشون محراب های خلاقانه و پرجزئیات درست می کنن. تو اواخاکا، بازدید از قبرستون ها تو شب جشن، یه تجربه جادوییه. قبرستان ها پر از شمع و گل های همیشه بهاره و خانواده ها تا صبح کنار قبور عزیزانشون می مونن، غذا می خورن، آواز می خونن و خاطره ها رو زنده نگه می دارن. بازارها هم پر از صنایع دستی مربوط به جشن روز مرگه.

میکوآکان (Michoacán)

ایالت میکوآکان، به خصوص اطراف دریاچه پاتزکوآرو (Pátzcuaro) و جزایر اطرافش مثل خانیتزیو (Janitzio)، یکی از اصیل ترین جاهاییه که میشه روز مرگ رو تجربه کرد. مردم بومی پورپچا (Purépecha) اینجا مراسم های خاص خودشون رو دارن. شب اول نوامبر، قایق های ماهیگیری کوچیک با شمع های روشن روی دریاچه حرکت می کنن و صحنه ای واقعاً دیدنی خلق می کنن. تو این منطقه، غذاهای محلی مثل فلفل پوبلانو پر شده، کاپدائوس و انواع نون مردگان حسابی طرفدار دارن.

دیگر مناطق و ویژگی های خاصشان

مکزیک پر از تنوعه و هر ایالت آداب خاص خودش رو داره:

• سن لوئیس پوتوسی (San Luis Potosí): اینجا مردم بومی هویچول (Huichol) و دیگر اقوام، با ساخت طاق های خوش آمدید و تزئین اونها با گل و میوه و غذا، از ارواح استقبال می کنن.
• گواناجواتو (Guanajuato): این شهر تاریخی هم تو جشن روز مرگ حسابی شلوغ میشه. دانشجویان دانشگاه گواناجواتو، هر سال یه محراب بزرگ و خلاقانه تو دانشگاه برای بزرگداشت چهره های مهم دانشگاهی درست می کنن که دیدنش خالی از لطف نیست.
• آگواسکالینتس (Aguascalientes): این ایالت به جشنواره جمجمه (Festival de Calaveras) معروفه که یه هفته کامل طول می کشه. اینجا شهریه که هنرمند مشهور، خوزه گوادالوپه پوسادا، خالق کاتارینا، به دنیا اومده و مردم با رژه های اسکلت های بزرگ و رقص و موسیقی، به استقبال این جشن میرن.
• ایالت گررو (Guerrero): تو این ایالت، به خصوص بین مردم ناهواس (Nahuas)، رقص های مخصوصی مثل رقص شیاطین (Danza de los Diablos) برگزار میشه که ریشه های آفریقایی داره و خیلی پرشور و هیجانه.
• یوکاتان (Yucatán): مردم اینجا غذای سنتی خاصی به نام موکبیپولو (Mucbipollo) یا پیب (Pib) درست می کنن. این غذای خوشمزه که از مرغ یا گوشت خوک، ذرت و ادویه تهیه میشه، تو برگ موز پیچیده میشه و تو گودالی پر از آتش پخته میشه. این غذا نماد مهمی برای جشن روز مرده.
• وراکروز (Veracruz): تو این ایالت، جشن روز مرگ حتی از کریسمس هم مهم تره! مردم یه هفته کامل رو صرف آماده سازی و تزئینات می کنن و بعد دسته جمعی به قبرستان میرن تا به عزیزانشون ادای احترام کنن.
• ایالت کامپچه (Campeche): تو شهر پومچه (Pomuch) یه رسم عجیب و باستانی دارن به اسم شستشوی استخوان. خانواده ها، استخوان های عزیزانشون رو از مقبره بیرون میارن، تمیز می کنن و بعد اونا رو دوباره تزئین کرده و تو جعبه های مخصوصی که هوا بهشون بخوره، نگهداری می کنن. این رسم نشون دهنده ارتباط نزدیک و دائمی با مردگانه.
• سونورا (Sonora): گروه های بومی یاکی (Yaqui) و مایو (Mayo) تو جنوب سونورا، محراب های خیلی بلندی درست می کنن، چون معتقدن ارواح دیگه زمین رو لمس نمی کنن و تو هوا و آسمون حرکت می کنن.

همونطور که می بینید، فستیوال روز مرگ یه جشن یه شکل نیست و تو هر منطقه، زیبایی ها و ویژگی های خاص خودش رو داره که باعث میشه هر سال کلی گردشگر برای تجربه این تنوع به مکزیک سفر کنن.

نکات مهم برای گردشگران: چگونه در این جشن شرکت کنیم؟

اگه دلتون میخواد خودتون رو غرق کنید تو رنگ و شور و حال فستیوال روز مرگ در مکزیک و از نزدیک این سنت بی نظیر رو تجربه کنید، چند تا نکته هست که باید حواستون بهشون باشه تا هم خودتون نهایت لذت رو ببرید و هم به فرهنگ و سنت های مردم محلی احترام بذارید.

بهترین زمان سفر و مکان ها

بهترین زمان برای سفر به مکزیک و تجربه این فستیوال، اواخر اکتبر تا اوایل نوامبر هستش. خصوصاً روزهای ۱ و ۲ نوامبر که اوج جشنه. یادتون باشه که تو این ایام، مکزیک حسابی شلوغ میشه و قیمت هتل و پرواز هم میره بالا. پس بهتره که از چند ماه قبل، همه چیز رو رزرو کنید.

برای تجربه اصیل تر، شهرهایی مثل اواخاکا (Oaxaca)، میکوآکان (Michoacán) و روستاهای اطراف دریاچه پاتزکوآرو عالی هستن. اگه دنبال یه تجربه بزرگ تر و رژه هیجان انگیز هستید، مکزیکوسیتی بهترین انتخابه.

احترام به سنت ها و فرهنگ محلی

این جشن برای مردم مکزیک خیلی اهمیت داره و یه موضوع مقدس و خانوادگیه. پس لازمه که احترام رو رعایت کنید:

• اگه به قبرستان رفتید، مواظب باشید مزاحم خانواده ها و مراسم خصوصیشون نشید. عکاسی با احتیاط و اجازه انجام بشه.
• فکر نکنید که همه چیز یه جور کارناواله؛ این جشن یه عمق معنوی داره که باید بهش احترام گذاشت.
• اگه ازتون دعوت کردن تو مراسمی شرکت کنید، با روی باز بپذیرید ولی حواستون باشه که زیادی فضولی نکنید.

شرکت در فعالیت های محلی

برای اینکه حسابی تو فضای جشن غرق بشید، می تونید تو یه سری کارگاه ها و فعالیت ها شرکت کنید:

• کارگاه های ساخت جمجمه شکری (Calaveras de Azúcar) یا پخت نون مردگان (Pan de Muerto) تو خیلی از شهرها برگزار میشه.
• اگه شجاعید، صورتتون رو مثل کاتارینا گریم کنید و لباس های رنگارنگ بپوشید. خیلی از مردم محلی هم این کارو می کنن و حسابی خوش می گذره.
• از بازارهای محلی دیدن کنید و سوغاتی های مرتبط با جشن رو بخرید. عروسک های اسکلت، پاپل پیکادو و مجسمه های کاتارینا می تونن یادگاری های خوبی باشن.

خلاصه، سفر به مکزیک تو ایام فستیوال روز مرگ، یه تجربه بی نظیره که تا مدت ها تو ذهنتون میمونه. فقط کافیه با دل و جون برید و آماده باشید تا یه فرهنگ فوق العاده رو از نزدیک لمس کنید.

روز مرگ در سینما و فرهنگ پاپ (تأثیر جهانی)

شاید خیلی ها فستیوال روز مرگ مکزیک رو اول از همه از طریق فیلم ها و انیمیشن ها شناخته باشن. این جشن رنگارنگ و پر از معنی، حسابی تو فرهنگ پاپ جا باز کرده و به لطف هالیوود، شهرت جهانی پیدا کرده.

تحلیل فیلم کوکو (Coco) و نقش آن

بدون شک، انیمیشن کوکو (Coco) محصول دیزنی و پیکسار، یکی از بزرگ ترین نقش ها رو تو معرفی جشن روز مرگ به میلیون ها نفر تو سراسر دنیا داشته. این فیلم با داستانی شیرین و پر از احساس، به زیبایی هرچه تمام تر، فلسفه پشت این جشن رو نشون میده؛ اینکه مرگ پایان نیست، بلکه یه راه برای وصل شدن به گذشته و زنده نگه داشتن یاد و خاطره عزیزان از دست رفته اس.

کوکو نه تنها از نظر بصری پر از رنگ و جزئیات دقیق جشن بود (مثل محراب ها، گل های همیشه بهار، نون مردگان و اسکلت های شکری)، بلکه قلب و روح این سنت رو هم به دنیا معرفی کرد. بعد از اکران این فیلم، کنجکاوی مردم برای تجربه این جشن از نزدیک حسابی زیاد شد و تعداد گردشگران مکزیک به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد.

اشاره به کتاب زندگی و اسپکتر

البته کوکو تنها فیلمی نیست که به این جشن پرداخته. انیمیشن کتاب زندگی (The Book of Life) هم با محوریت همین جشن، به زیبایی دنیای مردگان و ارتباطش با زنده ها رو به تصویر کشید.

علاوه بر انیمیشن ها، فیلم جیمز باند اسپکتر (Spectre) هم تو سکانس افتتاحیه خودش، یه رژه باشکوه و خیالی از روز مرگ رو تو مکزیکوسیتی نشون داد. جالب اینجاست که این رژه تا قبل از این فیلم وجود خارجی نداشت! اما بعد از اینکه مردم دنیا اون رو تو فیلم دیدن و کلی ازش استقبال شد، دولت مکزیک تصمیم گرفت که یه رژه واقعی و بزرگ شبیه به اون رو هر سال تو مکزیکوسیتی برگزار کنه. این یعنی چقدر فرهنگ پاپ می تونه رو واقعیت تاثیر بذاره و یه سنت رو جهانی کنه.

این فیلم ها نه تنها به شناخت جهانی فستیوال روز مرگ کمک کردن، بلکه نشون دادن که چطور یه سنت محلی می تونه فراتر از مرزها بره و قلوب مردم دنیا رو لمس کنه.

مقایسه: روز مرگ مکزیک با جشن های مشابه در سایر نقاط جهان (و ایران)

حالا که حسابی با فستیوال روز مرگ در مکزیک آشنا شدیم، جالبه که یه مقایسه کوچیک بین این جشن و مراسم های مشابه تو فرهنگ های دیگه داشته باشیم. این مقایسه بهمون نشون میده که چطور یه مفهوم مشترک (مرگ و یادبود) می تونه تو فرهنگ های مختلف، شکل های کاملاً متفاوتی به خودش بگیره.

تمایز اصلی از هالووین

اولین چیزی که باید بهش اشاره کنیم، تفاوت بزرگ روز مرگ مکزیک با هالووینه. خیلی ها ممکنه این دو رو با هم اشتباه بگیرن، چون تو یه بازه زمانی نزدیک به هم برگزار میشن و هر دو توشون لباس های عجیب و غریب و نمادهای اسکلت وجود داره. اما فلسفه پشتشون ۱۸۰ درجه با هم فرق داره:

• هالووین: بیشتر جنبه ترسناک، ارواح خبیث و جن و پری داره. هدف اصلی دور کردن ارواح شیطانیه و با کدو تنبل های ترسناک و لباس های هیولا همراهه.
• فستیوال روز مرگ: اصلاً ترسناک نیست! هدفش خوش آمدگویی به ارواح عزیزان و جشن گرفتن زندگیه. مرگ رو به عنوان بخشی از وجود می بینه و با رنگ های شاد، گل ها، غذاهای خوشمزه و موسیقی همراهه. اینجا ارواح دوستانه هستن و قراره با خانواده هاشون دوباره متحد بشن.

اشاره کوتاه به مراسم یادبود مردگان در سایر فرهنگ های کاتولیک

هرچند فستیوال روز مرگ خاص مکزیکه، اما کشورهای کاتولیک دیگه هم روزهایی برای یادبود رفتگان دارن:

• فیلیپین: تو فیلیپین، خانواده ها تو قبرستون ها جمع میشن، گل میارن و شمع روشن می کنن. این مراسم بیشتر جنبه مذهبی و دعا داره.
• برزیل: روز «دیا د فینادوس» (Dia de Finados) یا روز ارواح، یه روز برای احترام به مردگانه که مردم به قبرستون ها میرن و یادبود برگزار می کنن.
• آمریکا: تو آمریکا هم ۲ نوامبر به عنوان «روز تمام ارواح» بین کاتولیک ها شناخته میشه که بیشتر جنبه دعا و یادبود داره.

هیچ کدوم از این مراسم ها به اندازه فستیوال روز مرگ در مکزیک، رنگارنگ، شاد و پر از آداب و رسوم پیچیده نیستن.

مقایسه با آداب و رسوم ایرانی در یادبود درگذشتگان

حالا که پای مقایسه باز شد، چقدر جالبه که یه نگاهی هم به فرهنگ خودمون تو ایران بندازیم. ما ایرانی ها هم مثل مکزیکی ها، برای عزیزان از دست رفته مون احترام زیادی قائلیم و آداب و رسوم خاص خودمون رو برای یادبودشون داریم، هرچند که شکل و شمایلش خیلی متفاوته:

• مراسم سوگواری: ما مراسم هایی مثل سوم، هفتم، چهلم و سالگرد داریم که بیشتر جنبه سوگواری، ختم قرآن و دعا برای آمرزش روح متوفی رو دارن. رنگ غالب تو این مراسم ها، مشکیه و بیشتر با غم و اندوه همراهه.
• پنجشنبه آخر سال: یکی از مهم ترین روزها برای ما ایرانی هاست که به یادبود رفتگانمون اختصاص داره. خیلی ها تو این روز به قبرستون ها میرن، خیرات می کنن، گل و سبزه میبرن و برای روح عزیزانشون فاتحه می خونن.
• اعیاد و مناسبت ها: تو اعیاد مذهبی مثل عید فطر یا عید قربان، و حتی تو شب یلدا و عید نوروز، خیلی از خانواده ها به دیدار قبور میرن و یاد عزیزانشون رو زنده می کنن.
• خیرات و نذورات: تو فرهنگ ما، خیرات و نذورات به نیت اموات (مثل پخش کردن خرما، حلوا یا غذا) خیلی رایجه.

اگه دقت کنیم، هم تو فرهنگ مکزیک و هم تو فرهنگ ما، ارتباط با مردگان و زنده نگه داشتن یادشون یه چیز مشترکه. اما تفاوت اساسی اینجاست که مکزیکی ها این ارتباط رو با جشن و شادی برقرار می کنن و معتقدن روح عزیزانشون برمی گرده و با اون ها شاده. در حالی که ما بیشتر با سوگواری، دعا و خیرات یادشون رو زنده نگه می داریم و فضای مراسم ما اغلب با حزن و اندوه همراهه.

این تفاوت نشون میده که مفهوم مرگ و نحوه کنار اومدن باهاش، چقدر می تونه تو فرهنگ های مختلف، چهره های گوناگونی داشته باشه؛ ولی عشق و احترام به رفتگان، یه حس جهانی و مشترکه.

سخن پایانی

خب، سفر ما به دنیای رنگارنگ و پراحساس فستیوال روز مرگ در مکزیک به پایان رسید. دیدیم که این جشن، چقدر فراتر از یک مراسم ساده یادبود و یک اسم ترسناک عمل می کنه. این یه جشنیه که فلسفه ای عمیق داره؛ فلسفه ای که مرگ رو بخشی از زندگی می بینه، نه پایان اون. یه فرصت برای خندیدن، رقصیدن، و یادآوری خاطرات شیرین با کسانی که جسمشون از ما جدا شده، اما روحشون همیشه تو قلب ما زنده است.

از محراب های پر از گل و غذا گرفته تا رژه های شاد و گریم های کاتارینا، همه و همه نشون دهنده اینه که مردم مکزیک چطور تونستن با مفهوم مرگ کنار بیان و حتی اونو به یه بهانه برای جشن گرفتن زندگی و تقویت پیوندهای خانوادگی تبدیل کنن. این جشن بهمون یادآوری می کنه که عشق، فراتر از مرزهای زندگی و مرگه.

اگه تا حالا این جشن رو از نزدیک ندیدید، حتماً یه بار هم که شده، این تجربه فوق العاده رو به خودتون هدیه بدید. مطمئن باشید که حسابی شگفت زده خواهید شد و نگاهتون به زندگی و مرگ برای همیشه عوض میشه. راستی، اگه شما هم تجربه یا نظری درباره این فستیوال دارید، یا حتی مراسم مشابهی تو فرهنگ های دیگه می شناسید، حتماً با ما در میون بذارید.

سوالات متداول

روز مردگان چه روزی است و چند روز طول می کشد؟

فستیوال روز مرگ (Día de los Muertos) معمولاً از تاریخ ۲۸ اکتبر شروع می شود و تا ۲ نوامبر ادامه دارد. اوج جشن در روزهای ۱ و ۲ نوامبر است که ارواح کودکان و بزرگسالان به دنیای زندگان باز می گردند.

تفاوت روز مردگان با هالووین چیست؟

تفاوت اصلی در فلسفه پشت آنهاست. هالووین بیشتر به ترس از ارواح خبیث و جن و پری می پردازد، در حالی که روز مرگ مکزیک جشنی شاد برای خوش آمدگویی به ارواح عزیزان از دست رفته و جشن گرفتن زندگی و یادآوری خاطرات شیرین با آنهاست. روز مرگ اصلاً ترسناک نیست و با رنگ ها و شادی همراه است.

آیا می توانیم به عنوان توریست در این جشن شرکت کنیم؟

بله، کاملاً می توانید. شهرهای مختلف مکزیک، به خصوص مکزیکوسیتی، اواخاکا و میکوآکان، میزبان گردشگران زیادی در این ایام هستند. فقط کافیست به آداب و رسوم محلی احترام بگذارید و مراقب باشید مزاحم مراسم خصوصی خانواده ها نشوید. می توانید در رژه ها شرکت کنید، محراب ها را ببینید و از غذاهای سنتی لذت ببرید.

مهم ترین نمادهای جشن روز مردگان کدامند؟

مهم ترین نمادها عبارتند از: محراب مردگان (Ofrenda) که برای پذیرایی از ارواح چیده می شود، نان مردگان (Pan de Muerto) و جمجمه های شکری (Calaveras de Azúcar) که خوراکی های سنتی هستند، لا کالاورا کاتارینا (La Calavera Catrina) که نماد اسکلت شیک پوش است، گل همیشه بهار (Cempasúchil) که ارواح را راهنمایی می کند و پاپل پیکادو (Papel Picado) یا کاغذهای رنگی برش خورده.

چرا در مکزیک مرگ را جشن می گیرند؟

مردم مکزیک مرگ را پایان راه نمی دانند، بلکه آن را بخشی طبیعی از چرخه زندگی و پلی برای دیدار دوباره با عزیزان از دست رفته شان می شمارند. آنها معتقدند که مرگ بخشی از وجود است و نباید از آن ترسید. این جشن فرصتی برای تقویت پیوندهای خانوادگی، یادآوری عشق و خاطرات شیرین و ابراز احترام به نیاکان است.

آیا روز مردگان در کشورهای دیگر هم برگزار می شود؟

جشن روز مرگ در مکزیک منحصر به فرد است، اما برخی کشورهای کاتولیک دیگر (مانند فیلیپین و برزیل) و حتی بخش هایی از ایالات متحده نیز روزهایی برای یادبود رفتگان خود دارند که معمولاً با دعا و بازدید از قبرستان ها همراه است، اما به اندازه جشن مکزیک رنگارنگ و پر از آداب و رسوم شاد نیست.