روضه‌های خانگی زنان در کوچه پس کوچه‌های حسینیه ایران – خبرگزاری انکو | اخبار ایران و جهان

خبرگزاری انکو – گروه استان‌ها: این زن‌ها هستند که چراغ روضه‌ها را نگه داشته‌اند. این را وقتی فهمیدم که “عزیزجون” النگوهایش را با جوراب برای خرج علم‌بندی اول محرم از دستش درآورد.

این اتفاق، کاری است که شاید خیلی از زن‌ها در شمال و جنوب و شرق و غرب کشور انجام دهند. گذشتن از سرمایه خود برای برگزاری مراسم عزاداری از دهه اول محرم گرفته تا دهه آخر صفر، گذشتی که نشان از ارادت دارد. آیین‌هایی هم که زنان در اقصی نقاط کشور برگزار کننده آن هستند، خود گویای این ارادت ویژه است.

آیین‌هایی که از دهه اول محرم تا اکنون که به ایام اربعین حسینی نزدیک می‌شویم، توسط زنان برگزار می‌شود، بهانه‌ای است برای مرور برخی از این آئین‌ها.

زنان مناطق شمالی مدت‌ها پیش از آغاز محرم و صفر، خودشان را برای شرکت در مراسم مربوط به این ایام خود را مهیا می‌کنند. برای خرید پارچه سیاه به مغازه‌ها می‌روند و تا آخر صفر خانه‌ها را سیاه‌پوش نگه می‌دارند.

زن‌های استان گیلان با آمدن ماه محرم، سینی بزرگ غذا که شامل غذاهای محلی شامل آلو قیسی، فسنجان، سبزی خورشت، باقلا قاتق و… تهیه می‌کنند و با سینی‌ها روانه مسجد یا محل برگزاری عزاداری می‌شوند.

مراسم علم بندی هم هر روز برگزار می‌شود. مراسم بدین گونه انجام می‌شود که دسته عزادار و سینه زن، با شیپور و طبل و سنج شروع مجلس را اعلام و با مرثیه خوانی مردم را جمع می‌کند و بعد از وعظی مختصر، واعظ به مرثیه سرایی می‌پردازد.

زن‌ها دوشادوش مردان برای این مراسم حاضر هستند، چراغ مراسم علم‌بندی با زنان است که همیشه روشن است.

آئین‌های شادی و سوگواری ریشه در فرهنگ سرزمین ما دارد. خصایل فرهنگی، هنری و ملی ایرانیان طی سال‌ها استمرار، ریشه‌ای محکم دوانده و بخشی از آئین‌های گوناگونی که آئینه هر جامعه‌ای است، نمود پیدا کرده است.

عزاداری‌ها هم در مفهوم کلان خود، با همه ابعاد و زوایایی که دارد، در میان ایرانیان سابقه‌ای دیرینه دارد.

مراسم سوگواری، به ویژه در ایام محرم، جایگاه تثبیت شده و غیر قابل چشم پوشی را در حیات تاریخ کشورمان دارد.

اولین تعزیه زنان ایران چه زمانی برگزار شد؟

روضه‌خوانی و مراسم عزاداری تا دوره قاجار بیشتر مختص مردان بود و زنان در تکیه‌ها اغلب شنونده روضه‌ها بودند تا اینکه در این دوره به تدریج زنان به صحنه‌های اجتماعی وارد می‌شوند. زنان با مشارکت در عزاداری و تعزیه و مراسم مذهبی هم به صحنه آمدند و هم به ماندگاری و توسعه این مراسم یاری رساندند.

اولین تعزیه زنانه ایران در همین دوره و به دست «قمر السلطنه»، دختر فتحعلی شاه قاجار برگزار شد.

نذری دادن و نقش زنان در رواج و گسترش آن

نذر و نذری دادن برای رفع نیاز از رسم‌های متداولی است که ایرانیان در اوضاع بحرانی که دست عوامل مادی را در اصلاح آن کوتاه می‌بینند، یا برای رفع مشکلات خود یا بهتر شدن اوضاع به آن روی می‌آورند.

نذر به معنای نیت، طلب و توسل است و در واقع پیمانی است که بین انسان و خدا، پیامبران، امامان، شخصیت‌ها و کسانی که نزد مردم از قداست برخوردارند و نذر کننده متعهد می‌شود، در صورت اجابت نذر خود را آن‌گونه که عهد بسته است، ادا کند.

حلوا، خرما، نان روغنی، آش شله قلمکارو شغله زرد غذاهایی بودند که زنان طبخ می‌کردند و در شب‌های محرم و صفر در مساجد و میان همسایگان پخش می‌کردند.

آش شله قلمکار از غذاهای معمول آن دوره بوده که در ایام مختلف به ویژه اربعین آن را نذر امام زین العابدین می‌کردند.

نذری دادن از جمله رسومی است که بین زنان بسیاری از نقاط سرزمین ما رواج دارد و زنان پیشگام در این رسم هستند.

آئین زنانه گیلان

گیلانی‌ها هم دو رسم مشهور زنانه در آئین‌های سوگواری محرم دارند؛ «لال پله» و «دسته زنان بنی اسد» جزو این رسم‌ها هستند.

رسم «لال پله» از آئین‌های ویژه سوگواری شب عاشورای شهرستان لاهیجان است، آئینی که در سالیان اخیر رو به فراموشی است و کمتر کسی از این رسم می‌داند.

عزاداران حسینی در شب عاشورا بعد از آئین چهل منبر با چهره‌ای پوشیده و ناشناس به دنبال خانه‌هایی که در آن شیرین‌پلو طبخ می‌شود، از کوچه‌های قدیمی شهر عبور می‌کنند و درب خانه‌های بزرگان و سیدان محل را که در حال پخت این غذا هستند با قاشق یا کفگیر می‌زنند تا از غذای خودشان به او بدهد.

وقتی صاحب‌خانه در را باز می‌کند بدون هیچ کلامی قاشق را بدو داده و صاحب‌خانه با همان قاشق غذا را در دیگ ریخته و به او می‌دهد.

این رسم بنا به نیت افراد تا ۴۰ خانه (نیت ۴۰ خانه به این صورت بود که به خانه‌هایی که در آن در طول سال منبر و واعظ داشت) و یا ۷۲ خانه (به نیت ۷۲ شهید کربلا) ادامه می‌یابد و در پایان آنچه را که جمع کرده بودند و در اصطلاح محلی «نثار» نامیده می‌شود به خانه برده و از آن در طول روزهای متفاوت می‌خوردند تا حاجت و نذرشان برآورده شود.

این مراسم لال پله (لال+ پلو) نام دارد و وجه تسمیه‌اش از آن جهت است که حاجتمندان در تمام مدت بدون کلامی به در خانه‌ها رفته و نذری داران نیز در سکوت رسم را اجرا می‌کنند و همیشه آن چیزی که از نذری داران طلب می‌کنند، مقداری پلو است.

آئین زنان خوزستانی

یکی دیگر از سبک‌های سینه‌زنی زنان، سینه‌زنی ایستاده است. به این صورت که دست‌ها را به صورت ضرب‌در کرده و بر سینه می‌زنند و به آرامی سینه‌زنی را ادامه می‌دهند تا جایی که برای لحظاتی تندتر می‌شود و زنان با «احو، احو» گفتن، ملایه را همراهی می‌کنند. به این نوع سینه‌زنی که زنان با سرعت دست‌ها را بر سینه می‌زنند «رشگ»، گفته می‌شود.

انتهای هر مراسم نیز «یزله»، انجام می‌شود. به این صورت که عزادارن نیم‌خیز پایین می‌آیند و بر می‌خیزند، پس از آن هم عقب می‌روند و جای خود را به گروه‌های عزادار بعدی می‌دهند.

یکی دیگر از بخش‌های این مراسم خواندن هوسه است. هوسه یک چهار بیتی است که بیت آخر آن کوبنده‌تر و بلندتر خوانده می‌شود و زنان حاضر در مجلس آن را چند بار تکرار می‌کنند. به بیت آخر آن نیز «ردادیه» گفته می‌شود. زنان هنگام خواندن ردادیه در وسط میدان «یزله» می‌کنند. این شیوه از قدیم‌الایام در میان زنان و مردان عرب رواج داشته است و از پرشورترین مراسم عزاداری به شمار می‌رود. یزله به این صورت است که تعدادی از زنان در وسط میدان درحالی‌که بر پیشانی خود می‌زنند، جولان می‌کنند که این اوج ناراحتی آنان را می‌رساند.

آئین‌های عزاداری زنان یزد

زنان یزدی نیز از دیرباز سنت‌های ویژه ای در ایام محرم و صفر به ویژه دهه آخر صفر داشته‌اند. طبخ آش نذری معروف به آش امام حسین (ع)، پرسه زنی و بسیاری آئین‌های دیگر توسط زنان یزدی برگزار می‌شود.

اما این روزها آنچه توسط زنان یزدی بسیار رونق یافته، برگزاری روضه‌های خانگی است به نحوی که در طول دو ماه محرم و صفر، در محله‌های مختلف شهر، حتی یک روز هم روضه خوانی قطع نمی‌شود و همسایه‌ها به صورت دوره‌ای از یک تا ۱۰ روز اقدام برگزاری مراسم روضه خوانی زنانه می‌کنند.

برخی که در آپارتمان زندگی می‌کنند نیز با مشارکت بقیه زنان محله، مراسم روضه خوانی خود را در حسینیه یا تکیه محله برپا می‌کنند.

این روضه‌ها در دهه آخر صفر که به «ایام مزد» معروف است، باشکوه‌تر و پرشورتر برگزار می‌شود.