یک ارش دیه چقدر است؟

مبلغ ارش دیه ثابتی ندارد و قاضی با نظر کارشناس پزشکی قانونی، با توجه به نوع و شدت آسیب و میزان تأثیرش بر سلامت، آن را تعیین می کند. این یعنی برعکس دیه که مقدارش مشخصه، ارش یک مبلغ متغیر و غیرمقدره.

تاحالا شده بشنوید یکی آسیب دیده ولی دیه مشخصی بهش تعلق نگرفته و قاضی گفته باید «ارش» پرداخت بشه؟ شاید این کلمه براتون یه کم غریبه باشه یا فکر کنید با دیه فرقی نداره. خب، باید بگم اتفاقاً کلی فرق داره و دونستن این تفاوت ها خیلی به دردتون می خوره، چه خدای نکرده خودتون یا عزیزانتون دچار آسیب شده باشید، چه برای افزایش اطلاعات عمومیتون.

تو این مقاله قراره با هم بریم ته و توی «ارش» رو دربیاریم. ببینیم اصلاً ارش چیه، چه فرقی با دیه داره، قاضی چطوری مبلغش رو مشخص می کنه و چه عواملی تو تعیین این مبلغ نقش دارن. حتی چندتا مثال عملی هم می زنیم تا دقیقاً دستتون بیاد که مثلاً اگه پزشکی قانونی گفت «یک درصد دیه کامل»، یعنی چقدر پول! پس اگه دوست دارید از این گره حقوقی سردرگم کننده سر دربیارید، تا آخرش با من همراه باشید.

اصلاً «ارش» چیه؟ یه توضیح ساده و کاربردی

بیاید اول از همه ببینیم اصلاً این کلمه ارش یعنی چی و از کجا اومده. تو قانون ما یه چیزی داریم به اسم دیه که بیشتر مردم باهاش آشنایی دارن. دیه یه مبلغ مشخصه که اگه کسی به کسی دیگه آسیب بزنه یا باعث مرگش بشه، باید پرداخت کنه. مثلاً اگه دست کسی قطع بشه، دیه اش توی قانون مشخصه و هر سال هم نرخ دیه کامل رو رئیس قوه قضائیه اعلام می کنه.

حالا فرض کنید یه آسیبی به کسی وارد شده که شرع و قانون براش مبلغ مشخصی تعیین نکرده. مثلاً تاندون دستش پاره شده یا یه جراحت خیلی خاصی بهش وارد شده که تو لیست دیه های ثابت نیست. اینجا دیگه «ارش» وارد میدون میشه.

ارش یعنی دیه غیرمقدر؛ ماده 449 چی میگه؟

خیلی ساده بخوام بگم، ارش هم یه جور دیه است، اما از نوع «غیرمقدر». یعنی چی غیرمقدر؟ یعنی مقدارش از قبل توی شرع و قانون مشخص نشده و باید تو هر پرونده ای به صورت جداگانه تعیین بشه. ماده 449 قانون مجازات اسلامی هم این تعریف رو تأیید می کنه و میگه:

ارش، دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند.

می بینید؟ خود قانون هم صراحتاً میگه که ارش یه چیز از پیش تعیین شده نیست. قاضی با کمک کارشناس ها (معمولاً پزشکی قانونی) میاد نگاه می کنه ببینه چه آسیبی وارد شده، چقدر جدیه، چقدر روی زندگی و سلامت فرد تأثیر گذاشته و بعد یه مبلغی رو به عنوان ارش تعیین می کنه.

حالا چه آسیب هایی معمولاً شامل ارش میشن؟

• آسیب به تاندون ها، اعصاب، رباط ها و غضروف ها: مثلاً پارگی تاندون شانه یا آسیب به عصب دست.
• صدماتی که باعث تغییر شکل یا نقص زیبایی میشن: فرض کنید یه جراحت روی صورت ایجاد شده که دیه مشخصی نداره ولی ظاهر فرد رو تغییر داده.
• صدمات روحی و روانی: اگه یه اتفاقی باعث بشه فرد دچار شوک روحی بشه و این شوک باعث اختلالات دائمی یا کاهش ظرفیت های زندگیش بشه، ممکنه شامل ارش بشه.
• آسیب هایی که تو لیست دیه مقدر نیستن: هر آسیبی که شرع براش دیه مشخص نکرده.

پس، ارش برای اون دسته از آسیب هاست که تو لیست «قیمت مشخص» نیستن و باید دونه به دونه، با توجه به شرایط خاص هر پرونده، براشون قیمت گذاری بشه. اینجاست که نقش قاضی و کارشناس پزشکی قانونی خیلی پررنگ میشه.

فرق ارش با دیه مقدر از زمین تا آسمونه!

خیلی ها فکر می کنن دیه و ارش یکی هستن یا فرق زیادی با هم ندارن. اما واقعیت اینه که این دو تا با اینکه هر دو برای جبران خسارت های جانی هستن، تفاوت های اساسی و مهمی با هم دارن که دونستنشون ضروریه.

مقایسه روش تعیین مقدار: قاضی یا قانون؟

یکی از بزرگترین تفاوت ها تو روش تعیین مبلغشونه:

• دیه: مقدار دیه از قبل تو شرع و قانون مشخص شده. هر سال هم رئیس قوه قضائیه نرخ دیه کامل رو اعلام می کنه و بقیه دیه ها هم بر اساس درصدی از اون دیه کامل حساب میشن. پس اینجا دست قاضی برای تعیین مبلغ باز نیست و باید طبق قانون عمل کنه.
• ارش: برعکس دیه، ارش مبلغ ثابتی نداره. همونطور که گفتیم، قاضی با در نظر گرفتن چیزهایی مثل نوع و شدت آسیب، تأثیرش روی سلامتی فرد آسیب دیده و البته نظر کارشناس رسمی (که معمولاً همون پزشکی قانونی هست)، مقدارش رو مشخص می کنه. پس اینجا قاضی نقش تعیین کننده ای داره و پرونده به پرونده فرق می کنه.

تفاوت ارش و دیه برای خانم ها و آقایون

اینجا هم یه فرق مهم دیگه به چشم می خوره:

• دیه: تو بعضی از موارد، مخصوصاً دیه کامل انسان یا دیه برخی از اعضا، مبلغ دیه برای زن و مرد متفاوته. مثلاً دیه زن نصف دیه مرد هست. البته این بحث خودش خیلی پیچیده و مفصله و تو موارد خاصی ممکنه فرق کنه.
• ارش: اصولاً تو موارد ارش، فرقی بین زن و مرد وجود نداره و مبلغ ارش برای هر دو یکسان تعیین میشه. اما یه نکته ریز قانونی داریم که میگه مبلغ ارش برای خانم ها نباید از دیه اعضا و منافع خودشون بیشتر بشه (این رو ماده 562 قانون مجازات اسلامی میگه). یعنی اگه قرار باشه ارش به خانمی پرداخت بشه، این مبلغ هرگز از دیه مقدر همون عضو (اگر دیه داشت) بیشتر نمیشه.

مهلت پرداخت: اینجا دیگه عجله ای نیست!

مدت زمان پرداخت هم یکی دیگه از تفاوت های مهمه:

• دیه: قانون برای پرداخت دیه، مهلت های مشخصی رو تعیین کرده. مثلاً اگه جنایت عمدی باشه، یک سال، اگه شبه عمد باشه، دو سال و اگه غیرعمد باشه، سه سال مهلت هست که دیه پرداخت بشه.
• ارش: قانون برای پرداخت ارش مهلت مشخصی رو تعیین نکرده. این یعنی هیچ تاریخ مشخصی برای پرداخت ارش وجود نداره و محکوم علیه باید اون رو پرداخت کنه. یه نظریه مشورتی از اداره حقوقی قوه قضائیه هم این رو تأیید می کنه که مهلت های معینه برای پرداخت دیه شامل پرداخت ارش نمی شود.

ماهیت و محدوده شمول: هر آسیبی دیه نداره!

تو اینکه چه جور آسیب هایی شامل دیه میشن و چه آسیب هایی شامل ارش، هم فرق هست:

• دیه: برای اعضا یا منافعی هست که تو شرع و قانون براشون یه مبلغ ثابت و مشخصی تعیین شده.
• ارش: برای اون آسیب ها و صدماتی هست که دیه مقدر ندارن. معمولاً هم مبلغ ارش از دیه همون عضو (اگه دیه داشت) کمتره. ماده 548 قانون مجازات اسلامی به این نکته اشاره می کنه که: در اعضاء و منافع، مقدار ارش یک جنایت، بیش از دیه مقدر برای آن عضو یا منفعت نیست.

پس همونطور که دیدید، با اینکه هر دو برای جبران خسارت جانی هستن، اما تو جزئیات و نحوه تعیین و پرداخت، حسابی با هم فرق دارن. این تفاوت ها نشون میده که چقدر موضوع حقوقی دیه و ارش پیچیده و حساسه و نیاز به دقت و توجه زیادی داره.

پس بالاخره یک ارش دیه چقدره؟ نحوه محاسبه و عوامل موثر

خب، رسیدیم به سوال اصلی و مهمی که تو ذهن خیلی از شماست: یک ارش دیه چقدر است؟ راستش رو بخواهید، اگه انتظار دارید یه عدد ثابت یا یه جدول آماده بهتون بدم، باید بگم متأسفانه ناامیدتون می کنم!

خبری از جدول ثابت یا فرمول جادویی نیست!

یکی از بزرگترین تصورات اشتباهی که وجود داره، اینه که فکر می کنن مثل دیه، یه جدول ارش پزشکی قانونی وجود داره که توش نوشته شده مثلاً ارش پارگی تاندون چقدره یا ارش فلان نقص زیبایی چنده. اما باید تأکید کنم که چنین جدول یا فرمول ریاضی ثابتی برای محاسبه ارش وجود نداره.

هر پرونده ارش، یه پرونده کاملاً جداگانه و خاصه که باید دونه به دونه و با دقت بررسی بشه. درست مثل این می مونه که بخوایم برای هر بیمار، بدون معاینه دقیق و نظر پزشک، یه داروی ثابت تجویز کنیم. تو مورد ارش هم، قاضی باید با توجه به شرایط خاص هر آسیب دیدگی، تصمیم بگیره.

پای قاضی و پزشکی قانونی وسطه: عوامل تاثیرگذار در تعیین ارش

حالا که فهمیدیم فرمول ثابتی نیست، حتماً می پرسید پس چطور مبلغ ارش تعیین میشه؟ اینجا چندتا عامل کلیدی هستن که قاضی برای تعیین مبلغ ارش حسابی بهشون توجه می کنه:

1. نوع و کیفیت جنایت: اینکه چقدر ضربه شدید بوده، عمق جراحت چقدره، کدوم عضو آسیب دیده، نوع آسیب چیه (مثلاً پارگی، شکستگی، سوختگی) و … همه اینا تو تصمیم گیری قاضی مهمه. مثلاً یه جراحت سطحی با یه آسیب عمیق که روی عملکرد عضو تأثیر میذاره، از نظر ارش خیلی با هم فرق می کنن.
2. میزان آسیب و تأثیر بر سلامت مجنی علیه: این یکی از مهم ترین بخش هاست. اینکه آسیب چقدر باعث از کارافتادگی شده، چقدر توانایی های فرد رو کم کرده، تغییرات دائمی هستن یا موقت، حتی جنبه های روحی و روانی فرد رو تحت تأثیر قرار داده یا نه، همه و همه تو تعیین مبلغ ارش نقش دارن. مثلاً اگه یه آسیب منجر به کاهش دائمی 10% تو توانایی حرکتی یه عضو شده باشه، خیلی فرق داره با یه آسیبی که بعد از مدتی کاملاً خوب میشه.
3. در نظر گرفتن دیه مقدر: قاضی، حتی وقتی ارش رو تعیین می کنه، یه نگاهی به دیه مقدر هم میندازه. یعنی چی؟ یعنی مبلغ ارش هیچ وقت از دیه کامل همون عضو (اگه دیه داشت) بیشتر نمیشه. این یه جور مبنای مقایسه است تا مبلغ ارش منطقی و عادلانه باشه.
4. نظر کارشناس رسمی پزشکی قانونی: اگه بخوام بگم مهم ترین عامل چیه، همین نظره! قاضی برای اینکه ببینه آسیب چقدر جدیه و چقدر روی فرد تأثیر گذاشته، حتماً از پزشکی قانونی نظر کارشناسی می خواد. پزشکی قانونی بعد از معاینات دقیق و بررسی های تخصصی، میزان نقص عضو یا از کارافتادگی رو به صورت درصدی یا توصیفی اعلام می کنه. قاضی هم با توجه به این گزارش تخصصی و بقیه عوامل، مبلغ ارش رو مشخص می کنه.

پس همونطور که دیدید، محاسبه ارش یه فرآیند کاملاً تخصصی و پرونده محوره و هیچ عدد و رقم ثابتی نداره.

چند مثال واقعی برای درک بهتر «یک ارش دیه چقدر است؟» (سال 1403)

حالا برای اینکه موضوع براتون ملموس تر بشه، بیاید چندتا مثال فرضی بزنیم. فرض می کنیم نرخ دیه کامل انسان در سال 1403 (برابر با سال نگارش این مطلب) مبلغ یک میلیارد و دویست میلیون تومان (1,200,000,000 تومان) تعیین شده.

1. سناریوی اول: پزشکی قانونی «1 درصد دیه کامل» را برای آسیب تعیین کرده.

   تو این حالت، خیلی ساده مبلغ ارش رو حساب می کنیم:
   1% از 1,200,000,000 تومان = 12,000,000 تومان.

   پس اگه تو گزارش پزشکی قانونی نوشته شده باشه یک درصد دیه کامل، یعنی مبلغ ارش برای این آسیب، دوازده میلیون تومنه.

2. سناریوی دوم: پزشکی قانونی «5 درصد دیه کامل» را برای آسیب تعیین کرده.

   محاسبه اینجا هم راحته:
   5% از 1,200,000,000 تومان = 60,000,000 تومان.

   یعنی برای این آسیب، شصت میلیون تومان ارش تعیین شده.

3. سناریوی سوم: آسیب به تاندون دست که منجر به کاهش 10% توانایی حرکتی شده است (مثال فرضی).

   اینجا دیگه پزشکی قانونی میاد وضعیت رو بررسی می کنه و مثلاً میگه این کاهش توانایی 10 درصدی، معادل چند درصد از دیه کامل یا حتی چند درصد از دیه دست (اگه دست دیه مقدر داشت) در نظر گرفته بشه. قاضی هم با توجه به نظر پزشکی قانونی و شرایط دیگه پرونده، مبلغ نهایی ارش رو تعیین می کنه.

این مثال ها رو زدم که بهتر متوجه بشید چطور این درصدها به پول تبدیل میشن. اما باز هم تأکید می کنم که این درصدها رو یه کارشناس مجرب و بعد از معاینه دقیق مشخص می کنه، نه اینکه از یه جدول از پیش تعیین شده برداشته باشن.

از شکایت تا پرداخت: مراحل مطالبه ارش چطوره؟

حالا که فهمیدیم ارش چیه و چطور تعیین میشه، وقتشه ببینیم اگه خدای نکرده دچار آسیب شدیم و اون آسیب مشمول ارش بود، باید چه مراحلی رو طی کنیم تا حقمون رو بگیریم. این فرآیند ممکنه کمی پیچیده به نظر برسه، ولی اگه قدم به قدم پیش برید، میتونید از پسش بربیاید.

قدم اول: طرح شکایت

اولین کاری که باید بکنید، مراجعه به مراجع قضاییه. اگه آسیب شما ناشی از یه جرم بوده (مثل ضرب و جرح)، باید به دادسرا مراجعه کنید و شکایت کیفری مطرح کنید. اگه هم موضوع جنبه حقوقی داره، مثلاً بابت حادثه ای که منجر به آسیب شده، باید به دادگاه حقوقی برید و دادخواست مطالبه خسارت (ارش) رو بدید.

پای پزشکی قانونی در میون!

مهم ترین بخش تو پرونده های ارش، ارجاع به پزشکی قانونیه. دادگاه یا دادسرا شما رو به پزشکی قانونی معرفی می کنه تا آسیب دیدگی هاتون رو معاینه کنن و یه گزارش دقیق از نوع، شدت و میزان تأثیر آسیب بر سلامت شما ارائه بدن. این گزارش همون چیزیه که قاضی برای تعیین ارش بهش تکیه می کنه. پس حواستون باشه که حتماً تمام آسیب هاتون رو به دقت به پزشک قانونی بگید تا چیزی از قلم نیفته.

قاضی تصمیم میگیره

بعد از اینکه گزارش پزشکی قانونی آماده شد، پرونده تو دادگاه بررسی میشه. قاضی با دقت گزارش پزشکی قانونی رو می خونه، اظهارات شما و طرف مقابل رو گوش میده و با در نظر گرفتن تمام قوانین و شرایط موجود، تصمیم نهایی رو میگیره. اینجاست که مهارت قاضی در تفسیر گزارش کارشناسی و تطبیق اون با قانون، خیلی مهمه.

رأی دادگاه و تکلیف پرداخت

در نهایت، دادگاه رأی صادر می کنه و مبلغ ارش رو مشخص می کنه. این رأی به طرفین ابلاغ میشه. اگه هر کدوم از طرفین (چه شما که ارش رو مطالبه کردید، چه کسی که محکوم به پرداخت ارش شده) به مبلغ تعیین شده اعتراض داشته باشن، میتونن تو مهلت قانونی اعتراضشون رو ثبت کنن تا پرونده دوباره بررسی بشه.

اگه محکوم علیه پرداخت نکرد چی؟

حالا فرض کنید رأی قطعی شده و اون فردی که باید ارش رو پرداخت کنه، از پرداختش سر باز می زنه. تو این حالت، شما بیکار نمی مونید. میتونید طبق ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، اقدام کنید. این قانون به شما اجازه میده که برای وصول طلب خودتون، از طریق توقیف اموال یا حتی حبس محکوم علیه (تا زمانی که دینش رو پرداخت کنه یا اعسارش ثابت بشه) اقدام کنید.

البته اگه محکوم علیه واقعاً توانایی مالی برای پرداخت ارش رو نداشته باشه، میتونه «دادخواست اعسار» بده. یعنی ثابت کنه که ورشکسته شده یا وضعیت مالی خوبی نداره و نمیتونه کل مبلغ رو یکجا پرداخت کنه. تو این حالت، دادگاه ممکنه مبلغ ارش رو قسط بندی کنه.

سوالات پرتکرار و نکات مهم درباره ارش

تو مسیر پیگیری پرونده های ارش، ممکنه کلی سوال دیگه هم براتون پیش بیاد. تو این بخش به چندتا از مهم ترین و پرتکرارترینشون جواب میدیم تا ذهنتون روشن تر بشه.

میشه به مبلغ ارش اعتراض کرد؟

بله، کاملاً میشه! اگه به مبلغ ارشی که دادگاه تعیین کرده، اعتراض دارید، میتونید تو مهلت قانونی (که معمولاً 20 روز از تاریخ ابلاغ رأی هست)، اعتراضتون رو ثبت کنید. پرونده شما میره به دادگاه تجدیدنظر و اونجا دوباره با دقت بررسی میشه. این حق اعتراض برای هر دو طرف پرونده (هم کسی که ارش رو مطالبه کرده و هم کسی که باید پرداخت کنه) وجود داره.

ارش میتونه از دیه کامل بیشتر باشه؟

نه، به هیچ عنوان! همونطور که قبل تر اشاره کردیم، ماده 548 قانون مجازات اسلامی خیلی واضح میگه که: در اعضاء و منافع، مقدار ارش یک جنایت، بیش از دیه مقدر برای آن عضو یا منفعت نیست. یعنی مثلاً اگه به دست کسی آسیب رسیده و دیه دست یه مبلغ مشخصه، مبلغ ارشی که برای آسیب خاصی به همون دست تعیین میشه، هرگز از اون دیه مقدر دست بیشتر نخواهد بود. این قانون برای اینه که یه سقف و حدی برای تعیین ارش وجود داشته باشه و مبلغش نامحدود بالا نره.

ارش در ماه حرام هم فرق میکنه؟

این سوال خیلی خوبیه! ببینید، دیه کامل انسان تو ماه های حرام (محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه) افزایش پیدا می کنه و دو برابر میشه. اما آیا ارش هم تو ماه های حرام دو برابر میشه؟ به طور مستقیم، نه! ارش خودش ماهیت غیرمقدر داره و مستقلاً دو برابر نمیشه.

اما یه نکته وجود داره: اگه پزشکی قانونی میزان ارش رو بر اساس درصدی از دیه کامل اعلام کنه (مثلاً 5% دیه کامل)، و اون آسیب تو ماه حرام اتفاق افتاده باشه، در این صورت چون خود دیه کامل تو ماه حرام دو برابر میشه، طبیعتاً اون 5% هم از یک دیه کامل دو برابر شده محاسبه میشه و این یعنی ارش به صورت غیرمستقیم افزایش پیدا می کنه. پس بستگی داره چطور محاسبه بشه، اما خودش ذاتاً دو برابر نمیشه.

آیا برای گرفتن ارش نیاز به وکیل هست؟

صادقانه بگم، پرونده های مربوط به ارش، با تمام جزئیات و ظرایف حقوقی شون، میتونن خیلی پیچیده باشن. از نحوه طرح شکایت و تنظیم دادخواست گرفته تا پیگیری های پزشکی قانونی و دفاع در دادگاه، همه و همه نیاز به دانش و تجربه حقوقی دارن. داشتن یک وکیل مجرب که به قوانین دیه و ارش مسلط باشه، میتونه حسابی کار شما رو راحت کنه و شانس موفقیتتون رو بالا ببره.

وکیل میتونه تو جمع آوری مدارک، صحبت با پزشکی قانونی، تنظیم لوایح دفاعی و دفاع از حقوق شما در دادگاه، خیلی کمک کننده باشه و جلوی تضییع حقوقتون رو بگیره. پس حتی اگه فقط برای مشاوره هم شده، حتماً با یه متخصص حقوقی مشورت کنید.

ارش برای آسیب های روحی چطور محاسبه میشه؟

بله، گاهی اوقات آسیب ها فقط جسمی نیستن و جنبه روحی و روانی هم دارن. اگه یه اتفاقی باعث بشه فرد دچار شوک، اضطراب شدید، افسردگی یا هرگونه اختلال روانی پایدار دیگه بشه که زندگی روزمره اش رو تحت تأثیر قرار بده، ممکنه برای اون هم ارش تعیین بشه. تو این موارد هم نظر کارشناسان پزشکی قانونی (مخصوصاً بخش اعصاب و روان) خیلی مهمه. اون ها میزان آسیب روحی و تأثیرش بر فرد رو ارزیابی می کنن و قاضی با توجه به اون، مبلغ ارش رو تعیین می کنه.

یک جمع بندی خودمانی

دیدید که یک ارش دیه چقدر است سوالیه که جواب ثابت و مشخصی نداره و مثل دیه نیست که نرخ از پیش تعیین شده داشته باشه. ارش، یه جور دیه «غیرمقدر» هست که قاضی با در نظر گرفتن کلی فاکتور مثل نوع و شدت آسیب، تأثیرش روی سلامتی شما و البته مهم تر از همه، نظر کارشناس پزشکی قانونی، مبلغش رو تعیین می کنه.

فراموش نکنید که تو این پرونده ها، گزارش پزشکی قانونی مثل قلب پرونده می مونه. هرچی این گزارش دقیق تر و جامع تر باشه، به قاضی کمک بیشتری می کنه تا یه رأی عادلانه بده. همچنین، دونستن تفاوت های کلیدی ارش با دیه و مراحل قانونی مطالبه اون، میتونه خیلی بهتون کمک کنه تا حقوق از دست رفته تون رو پس بگیرید.

اگه خدای نکرده تو همچین شرایطی قرار گرفتید، حتماً یادتون باشه که دنبال یه عدد ثابت نگردید و برای اینکه حقتون ضایع نشه، حتماً با یه وکیل یا مشاور حقوقی متخصص تو این زمینه مشورت کنید. اونا میتونن راه و چاه رو بهتون نشون بدن و کمکتون کنن تا این مسیر حقوقی پر پیچ و خم رو با خیال راحت تری طی کنید.