حکم قطع دست کارگردان ایرانی را برای این فیلم صادر کردند

نتشار یک مستند درباره نصرت کریمی دوباره بحث ها و توجه جامعه را نسبت به او بالا برده. نصرت کریمی شخصیتی تاثیرگذار در تاریخ فرهنگ هنر و سینمای ایران است که با وقوع انقلاب اتفاقاتی درباره او رخ داد که نماد و نشان یک وضعیت خاص شد. یکی از نکات ویژه درباره نصرت کریمی ساخت فیلم “محله” قبل از انقلاب است که واکنش های بسیار زیادی از سوی مذهبیون به همراه داشت و کارنامه هنری او را تا پایان عمرش تحت تاثیر قرار داد. عمده واکنش ها بعد از انقلاب نیز مربوط به همان فیلم “محلل” بود. با این حال از لحاظ هنری کارنامه بسیار موفقی داشته و آدمی تاثیرگذار و الهام بخش در تمام دوره های فعالیتش در سینما بوده است.

اکنون انتشار این مستند دوباره نام او را بالا برده است؛ کسی که در سال های زیادی از دهه ۶۰ و حتی دهه ۷۰ در فضای سانسور و اختناق مقهور شده بود و نامش به نوعی از فضای رسمی حذف شده بود. حالا جامعه تصمیم گرفته او را یادآوری کند و از این آیکون ویژه و تاثیرگذار خود به راحتی نگذرد. نسخه کریمی و هم قطاران او شکلی از هنر را نشان می دادند که حتی اکنون بازگشت به همان کیفیت شاید یک ایده آل باشد.

اما ماجرای محلل چیست؟

اما دومین فیلم سینمایی کریمی به نام “محلل” در سال ۱۳۵۰ بر پایه داستان «محلل» صادق هدایت ساخته و به فیلمی جنجال انگیز بدل شد. در فیلم شوهری بازاری در بگومگویی خانوادگی در عصبانیت از خود به در می شود و همسر خود را “سه طلاقه” می کند اما به زودی پشیمان می شود.

بنا به فقه اسلامی یا برداشتی که در داستان از آن ارائه می شود این مرد دیگر حق “رجوع” ندارد و تنها به شرطی می تواند دوباره با زن خود زناشویی کند که مردی دیگر به نام “محلل” این عمل را انجام دهد. مرد در تنگنایی دردناک قرار می گیرد: از سویی نمی تواند احکام شرع را نادیده بگیرد و از سوی دیگر حاضر نیست همسر سابق خود با مردی بیگانه عقد کند.

البته فیلم سینمایی “محلل” به یکی از داستان های کوتاه صادق هدایت گوشه چشمی داشته. نمایش فیلم واکنش تند محافل دینی را به دنبال داشت که در نهایت به توقیف فیلم انجامید. شهید مطهری یکی از این منتقدان بود و ساخت آن را توهین به اسلام و تحریف فقه دوازده امامی اعلام کرد. این واکنش پس از وقوع انقلاب و در جریان انقلاب فرهنگی تا صدور رأی قطع دست نصرت کریمی برای نگارش فیلمنامه “محلل” و اعدام برای ساخت آن شدت یافت. اما به گفته پسرش بابک کریمی این حکم به دلیل محبوبیت نصرت کریمی و عدم فعالیت سیاسی اش به ممنوعیت کار کردن در سینمای ایران تا پایان عمر تبدیل شد.

به هر حال او پس از تولید محلل تا حدودی از سینمای دلخواه خود دور شد. می توان گفت که موانع فرهنگی و فشار های سیاسی او را از ادامه کار باز داشتند. از آن پس او گاه در مقام کارگردان و بیشتر در نقش بازیگر در فیلم هایی شرکت کرد که بیشتر به گیشه توجه داشتند و کمدی بی مایه را به طنز ترجیح می دادند.

نصرت کریمی جزو فیلمسازانی است که بعد از انقلاب در رسانه ها و مجلات سینمایی کمتر به آنها پرداخته شده و درباره فیلم هایش نقد نوشته شده است. همه اینها به خاطر فیلم “محلل” است که خطوط قرمز را آن هم پیش از وقوع انقلاب به چالش کشیده بود. 

او با ساخت سه گانه “درشکه چی” ۱۳۵۰ “محلل” ۱۳۵۰ و یک فیلم دیگر و در نهایت فیلم “خانه خراب” ۱۳۵۴ از مهمترین سینماگران واقع گرا و اجتماعی دهه پنجاه ایران بود. گیشه سینما ها را هم داشت و تلاش می کرد استاندارد سینمای روز دنیا را هم به آثارش تزریق کرده بود. این ترکیب حاصل قریب به دو دهه مشق و دستیاری کریمی در سبک رئالیسم سینمای ایتالیا و همکاری با فیلمسازانی چون ویتوریو دسیکا و لوکینو ویسکونتی بود.