نمونه دادخواست مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک

اگر چکی دارید که برگشت خورده و حالا علاوه بر اصل پول، می خواهید خسارت دیرکردش را هم بگیرید، این مقاله برای شماست. خیلی ها نمی دانند چطور این خسارت را مطالبه کنند و از کجا شروع کنند. اینجا قدم به قدم یاد می گیریم چطور با یک دادخواست قانونی، حقتان را پس بگیرید و از ضرر مالی بیشتر جلوگیری کنیم.

چک برگشتی، قصه پرغصه ایه که متاسفانه این روزها خیلی از ما باهاش درگیر هستیم. فرقی هم نمی کنه کاسب باشی، کارمند باشی یا دانشجو. کافیه یه چک دستت باشه و سر تاریخ مقرر پولش به حسابت نیاد. اینجاست که علاوه بر کلافگی بابت اصل پول، فکر خسارت و دیرکردش هم به ذهنمون می رسه. خب، بالاخره هر کسی حق داره که پولش رو سر وقت بگیره و اگه دیر شد، خسارتش رو هم دریافت کنه. اما سوال اینه که چطور باید این حق رو پیگیری کنیم؟ اصلا خسارت تاخیر تادیه چک چیه و چطور میشه اون رو مطالبه کرد؟ نگران نباشید، توی این مقاله قراره همه این سوال ها رو با زبانی ساده و خودمانی جواب بدیم تا دیگه برای گرفتن حقتون سردرگم نمونید.

خسارت تاخیر تادیه چک یعنی چی؟ (تعریف و پایه و اساس قانونی)

بذارید با یه مثال ساده شروع کنیم. فرض کنید شما یه وسیله ای رو به دوستتون فروختید و اون هم بهتون یه چک داده. قرار بوده پول رو مثلاً اول ماه پرداخت کنه، اما چک برگشت می خوره و پولش به حسابتون نمیاد. حالا شما علاوه بر اصل پولی که دوستتون باید بهتون بدهکار بوده، یه ضرر دیگه هم کردید. پولی که قرار بود سر وقت بگیرید و شاید باهاش کار دیگه ای داشتید، حالا توی دستتون نیست. ارزش پول هم با گذشت زمان کم میشه. اینجاست که پای «خسارت تاخیر تادیه» میاد وسط. یعنی پولی که به خاطر دیرکرد در پرداخت بدهی اصلی، به طلبکار پرداخت میشه تا ضرری که به خاطر کاهش ارزش پول یا عدم استفاده از اون پول بهش وارد شده، جبران بشه.

به زبان حقوقی، خسارت تاخیر تادیه در واقع جبران ضرریه که به خاطر دیرکرد مدیون (بدهکار) در پرداخت دین (بدهی) به دائن (طلبکار) وارد میشه. پایه و اساس اصلی این موضوع توی ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی اومده. این ماده می گه اگه موضوع دین پول رایج باشه و طلبکار پولش رو مطالبه کرده باشه ولی بدهکار با وجود توانایی مالی از پرداختش خودداری کنه، دادگاه با توجه به شاخص قیمت سالانه که بانک مرکزی اعلام می کنه، خسارت دیرکرد رو محاسبه و حکم به پرداختش میده.

اما یه نکته خیلی مهم اینجاست: خسارت تاخیر تادیه چک، یه کمی با باقی دین ها فرق داره و شرایط خاص خودش رو داره که جلوتر مفصل درباره اش صحبت می کنیم. پس تا اینجا یادمون باشه که این خسارت، در واقع یه جریمه نیست، بلکه جبران ضرر مالیه.

چه شرایطی برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک لازمه؟

برای اینکه بتونیم خسارت تاخیر تادیه چک رو مطالبه کنیم، باید یه سری شرایط قانونی وجود داشته باشه. این شرایط رو مثل پازل در نظر بگیرید که همه قطعه هاش باید سر جای خودش باشه تا تصویر کامل بشه. بیایید دونه دونه این شروط رو با هم بررسی کنیم:

۱. موضوع دین، پول رایج (ریال) باشه

این خیلی شرط مهمیه! یعنی اگه شما مثلاً یه چک بابت خرید دلار یا یورو داشته باشید که برگشت خورده، نمی تونید خسارت تاخیر تادیه برای اون مطالبه کنید. یا مثلاً اگه تعهد، تحویل یه کالا یا خدمت بوده باشه، باز هم این خسارت بهش تعلق نمی گیره. خسارت تاخیر تادیه فقط و فقط برای بدهی های پولی به «پول رایج کشور» (مثلاً ریال) محاسبه میشه.

۲. طلبکار، دینش رو از بدهکار مطالبه کرده باشه

تا وقتی شما طلبکار، از بدهکار نخواسته باشی پولت رو بده، نمی تونید بگید که اون دیر کرده! خب شاید اصلا شما نمی خواستید هنوز پول رو بگیرید یا خبر نداشتید که ایشون قصد پرداخت نداره. بهترین و قانونی ترین راه ها برای مطالبه، فرستادن اظهارنامه رسمی یا همون دادخواسته. وقتی دادخواست میدید، یعنی رسماً پولتون رو طلب کردید و از اون تاریخ به بعد، اگه باقی شرایط هم برقرار باشه، خسارت دیرکرد هم شروع میشه.

۳. بدهکار، تمکن مالی برای پرداخت بدهی رو داشته باشه

شاید این شرط کمی پیچیده به نظر برسه، اما اصلش ساده اس. یعنی مدیون (بدهکار) باید توانایی پرداخت دینش رو داشته باشه. مثلاً اگه یه تاجر ورشکست شده باشه یا کسی که دادگاه اعسارش رو (یعنی عدم توانایی مالیش رو) تایید کرده باشه، ازش نمی تونیم خسارت تاخیر تادیه بگیریم. البته اثبات تمکن مالی معمولاً با خود بدهکاره، مگر اینکه اون بتونه اعسار خودش رو اثبات کنه.

۴. بدهکار با وجود تمکن مالی، از پرداخت خودداری کرده باشه

این شرط، تکمیل کننده شرط قبله. یعنی بدهکار پول رو داشته، شما هم پولت رو ازش خواستی، اما ایشون گفته نمیدم یا به هر طریقی از پرداخت طفره رفته. این خودداری از پرداخت، رکن اصلی تاخیره.

۵. دین تاریخ سررسید مشخصی داشته باشه (در مورد چک: تاریخ روی خود چک)

یک چک، خودش سندیه که تاریخ سررسید مشخصی داره. یعنی تاریخ روی چک، همون زمانیه که صادرکننده باید پول رو توی حساب داشته باشه و بانک هم باید اون رو پرداخت کنه. این تاریخ، همون مبدأ اولیه برای محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک میشه که جلوتر مفصل توضیح میدیم.

۶. شاخص قیمت سالانه تغییر فاحش داشته باشه (تورم)

این شرط برای اینه که ارزش پول حفظ بشه. اگه تورم توی کشور وجود داشته باشه و ارزش پول شما کم شده باشه، دادگاه خسارت تاخیر تادیه رو بر اساس شاخص تورمی که بانک مرکزی هر سال اعلام می کنه، محاسبه می کنه. این شاخص نشون میده که قدرت خرید پول چقدر تغییر کرده.

یادتون باشه که بدون وجود این شرایط، مطالبه خسارت تاخیر تادیه سخته یا حتی غیرممکنه. پس قبل از اقدام، مطمئن بشید که همه این پازل ها سر جای خودشونن.

خسارت تاخیر تادیه چطور و از کی حساب میشه؟ (مبدأ و نحوه محاسبه)

خب، تا اینجا فهمیدیم خسارت تاخیر تادیه چیه و چه شرایطی داره. حالا می رسیم به قسمت هیجان انگیز ماجرا: چطور این خسارت رو حساب می کنن و از چه تاریخی؟ این بخش توی پرونده های مربوط به چک، یه مقدار حساسیت بیشتری داره که باید با دقت بهش توجه کنید.

تفاوت اساسی در محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک

یه نکته خیلی مهم اینه که برای چک ها، مبدأ محاسبه خسارت تاخیر تادیه با باقی دین ها که بر اساس ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی محاسبه میشن، کمی فرق داره. اگه یادتون باشه، توی ماده ۵۲۲ اشاره شده که مبدأ محاسبه خسارت از تاریخ مطالبه طلبکار هست. یعنی از وقتی که شما رسماً پولتون رو از بدهکار می خواید. اما در مورد چک، قضیه فرق می کنه.

رای وحدت رویه شماره ۸۱۲ هیأت عمومی دیوان عالی کشور

این رای، مهم ترین و سرنوشت سازترین نکته توی این ماجراست. هیأت عمومی دیوان عالی کشور، که عالی ترین مرجع قضایی کشور هست، توی تاریخ ۱۴۰۰/۰۴/۰۱ یه رای مهم صادر کرده که تکلیف مبدأ محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک رو برای همیشه روشن کرده. بر اساس این رای:

«مطابق ماده ۳ قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی، صادرکننده باید در تاریخ مندرج در چک، معادل مبلغ ذکر شده در آن، در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد و برابر تبصره الحاقی (۱۳۷۶/۳/۱۰) به ماده ۲ قانون اخیرالذکر و قانون استفساریه این تبصره مصوب ۱۳۷۷/۹/۲۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام، مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه بر مبنای نرخ تورم، تاریخ چک است. بنابراین، خسارت تأخیر تأدیه وجه چک، برابر مقررات مذکور که به طور خاص راجع به چک وضع شده است، محاسبه می شود و از شمول شرایط مقرر در ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ خارج است. بنا به مراتب، رأی شعبه سی و یکم دادگاه تجدیدنظر استان تهران که تاریخ چک (نه تاریخ مطالبه) را مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه دانسته است، به اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص داده می شود. این رأی طبق ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی، در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه ها و سایر مراجع، اعم از قضایی و غیر آن الزام التباع است.»

حالا این یعنی چی؟ خیلی ساده بگم، این رای میگه که برای چک، خسارت تاخیر تادیه از تاریخ خود چک شروع میشه، نه از تاریخی که شما رسماً پولتون رو مطالبه کردید (مثلاً با فرستادن اظهارنامه یا تقدیم دادخواست). این قضیه برای دارندگان چک خیلی مهمه چون باعث میشه مدت زمان بیشتری برای محاسبه خسارت داشته باشن و در نهایت پول بیشتری به دستشون برسه.

نقش بانک مرکزی در محاسبه

برای اینکه مشخص بشه تورم چقدر بوده و ارزش پول شما چقدر کم شده، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران هر سال شاخص تغییر قیمت (همون شاخص تورم) رو اعلام می کنه. دادگاه ها هم بر اساس همین شاخص، خسارت تاخیر تادیه رو حساب می کنن. یعنی شما نیازی نیست دنبال فرمول های پیچیده باشید؛ دادگاه خودش این محاسبات رو انجام میده.

روش کلی محاسبه (خیلی خلاصه): دادگاه ها بر اساس مبلغ اصلی چک، تاریخ چک و شاخص تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی، محاسبه می کنن که اگه پول شما سر تاریخ چک پرداخت می شد، امروز چقدر ارزش داشت. تفاوت این دو مبلغ میشه همون خسارت تاخیر تادیه.

چطوری دادخواست مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک رو بدیم؟ (روش ها و مراحل)

حالا که فهمیدیم خسارت تاخیر تادیه چیه و از کی حساب میشه، وقتشه که ببینیم چطور باید برای گرفتن اون اقدام کنیم. برای طرح دعوای مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک، سه تا راه کلی وجود داره که هر کدوم مزایا و معایب خودشون رو دارن:

۱. ضمن دادخواست اصلی مطالبه وجه چک

این روش، رایج ترین و معمولاً بهترین راهه. وقتی شما برای مطالبه اصل مبلغ چک، دادخواست به دادگاه میدید، همون موقع توی همون دادخواست، می تونید مطالبه خسارت تاخیر تادیه رو هم بنویسید و از دادگاه بخواید که اون رو هم حساب کنه. این روش چند تا مزیت داره:

• صرفه جویی در هزینه دادرسی: فقط یک بار هزینه دادرسی میدید.
• صرفه جویی در زمان: لازم نیست دو تا پرونده جداگانه تشکیل بدید و وقتتون کمتر گرفته میشه.
• یکپارچگی رسیدگی: دادگاه همزمان به اصل پول و دیرکردش رسیدگی می کنه.

۲. در اثنای دادرسی (وقتی پرونده اصلی در جریانه)

گاهی اوقات ممکنه وقتی که دادخواست اصلی مطالبه وجه چک رو دادید، یادتون بره که خسارت تاخیر تادیه رو هم درخواست کنید. نگران نباشید! تا قبل از اینکه پرونده توی دادگاه تموم بشه و حکم قطعی صادر بشه، می تونید درخواست شفاهی یا کتبی برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه رو به دادگاه بدید. توی این حالت، درخواست شما توی صورت جلسه دادگاه ثبت میشه و نیازی به تقدیم دادخواست جداگانه نیست.

۳. با تقدیم دادخواست جداگانه و مستقل

این روش کمتر توصیه میشه، مگر اینکه شرایط خاصی پیش اومده باشه. مثلاً اگه اصل مبلغ چک رو از بدهکار گرفتید و فقط مونده خسارت تاخیر تادیه یا اینکه قبلاً حکم مطالبه وجه چک رو گرفتید و الان تازه به فکر خسارت دیرکرد افتادید، مجبورید یه دادخواست جداگانه برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه بدید. توی این حالت، باید دوباره هزینه دادرسی بدید و مراحل قانونی یه پرونده جدید رو طی کنید. این روش بیشتر برای وقتیه که اصل دین تسویه شده ولی خسارتش مونده.

توصیه حقوقی: بهترین کار اینه که از همون اول که دارید برای مطالبه اصل وجه چک دادخواست میدید، مطالبه خسارت تاخیر تادیه رو هم توی همون دادخواست درج کنید. اینطوری هم کارتون راحت تره، هم هزینه تون کمتره و هم سریع تر به نتیجه می رسید.

یک نمونه دادخواست مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک (کامل و قابل استفاده)

حالا که با همه جوانب کار آشنا شدید، وقتشه که یه نمونه دادخواست عملی رو با هم ببینیم. این نمونه رو می تونید با اطلاعات خودتون پر کنید و برای تقدیم به دادگاه آماده کنید. یادتون باشه که اگه مبلغ خواسته شما (اصل مبلغ چک به اضافه خسارت تاخیر تادیه) کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشه، باید دادخواست رو به شورای حل اختلاف بدید؛ اگه بیشتر از این مبلغ باشه، دادگاه عمومی حقوقی صالح به رسیدگیه. (البته این مبلغ هر سال تغییر می کنه و باید استعلام بگیرید.)

برگ دادخواست به دادگاه عمومی (یا شورای حل اختلاف)

خواهان:

نام	نام خانوادگی	نام پدر	شغل	محل اقامت (شهر – خیابان – کوچه – شماره – پلاک)	شماره ملی/تماس
[نام شما]	[نام خانوادگی شما]	[نام پدر شما]	[شغل شما]	[آدرس کامل شما]	[شماره ملی و شماره تماس شما]

خوانده:

نام	نام خانوادگی	نام پدر	شغل	محل اقامت (شهر – خیابان – کوچه – شماره – پلاک)	شماره ملی/تماس
[نام صادرکننده چک]	[نام خانوادگی صادرکننده چک]	[نام پدر صادرکننده چک]	[شغل صادرکننده چک]	[آدرس کامل صادرکننده چک]	[شماره ملی و شماره تماس صادرکننده چک]

وکیل یا نماینده قانونی: (در صورت وجود وکیل، اطلاعات او اینجا درج می شود)

نام	نام خانوادگی	نام پدر	شغل	محل اقامت	شماره ملی/تماس
[نام وکیل]	[نام خانوادگی وکیل]	[نام پدر وکیل]	[وکیل دادگستری]	[آدرس دفتر وکیل]	[شماره تماس وکیل]

تعیین خواسته و بهای آن:

• مطالبه خسارت تاخیر تادیه وجه چک به مبلغ [مبلغ اصلی چک] ریال، از تاریخ [تاریخ روی چک] تا زمان پرداخت کامل دین، به اضافه هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل). فعلاً مقوم به مبلغ [مبلغ تخمینی برای هزینه دادرسی اولیه] ریال.

دلایل و منضمات دادخواست: (تصویر مصدق، یعنی کپی برابر اصل شده، الزامی است.)

1. تصویر مصدق گواهینامه عدم پرداخت (برگشتی) چک به شماره [شماره گواهینامه] مورخ [تاریخ برگشت چک].
2. تصویر مصدق اصل چک به شماره [شماره چک] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] مورخ [تاریخ روی چک].
3. تصویر مصدق کارت ملی خواهان.
4. تصویر مصدق اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] (در صورتی که قبلاً اظهارنامه ارسال شده باشد).
5. (در صورت نیاز: رونوشت دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه] مبنی بر مطالبه وجه چک و اجراییه مربوطه به شماره [شماره اجراییه] مورخ [تاریخ اجراییه] – در صورتی که فقط خسارت تاخیر تادیه به صورت مستقل مطالبه می شود.)

شرح دادخواست:

ریاست محترم دادگاه عمومی/شورای حل اختلاف شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام، به استحضار می رساند:

اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر] به کد ملی [شماره ملی]، دارنده یک فقره چک به شماره [شماره چک] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه]، به مبلغ [مبلغ اصلی چک] ریال، مورخ [تاریخ روی چک] می باشم. متأسفانه علی رغم سررسید تاریخ چک، خوانده محترم جناب آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] از پرداخت وجه چک امتناع ورزیده اند که منجر به صدور گواهینامه عدم پرداخت (برگشتی) از سوی بانک محال علیه به شماره [شماره گواهینامه عدم پرداخت] در تاریخ [تاریخ برگشت چک] گردیده است. (در صورت لزوم: اینجانب قبلاً طی دادخواست شماره [شماره دادخواست اصلی] در شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه]، مطالبه وجه چک مذکور را نموده و حکم قطعی و اجراییه مربوطه نیز صادر شده است و اصل دین پرداخت گردیده/یا در حال پیگیری است).

با توجه به عدم پرداخت وجه چک در سررسید و برگشت خوردن آن، و با عنایت به اینکه مبدأ محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک، بر اساس رای وحدت رویه شماره ۸۱۲ مورخ ۱۴۰۰/۰۴/۰۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، تاریخ مندرج در چک می باشد و نه تاریخ مطالبه؛ و همچنین با استناد به مواد ۵۱۵ و ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، از آن مقام محترم قضایی استدعا دارم که با بررسی مدارک و ادله موجود، نسبت به محاسبه و صدور حکم بر محکومیت خوانده محترم به پرداخت خسارت تاخیر تادیه وجه چک فوق الذکر، از تاریخ [تاریخ روی چک] لغایت زمان پرداخت کامل اصل دین، به علاوه کلیه هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل) در حق اینجانب، اقدام لازم را مبذول فرمایید.

با سپاس فراوان

محل امضاء – مهر – انگشت:

[امضاء خواهان یا وکیل او]

قوانین و مستندات حقوقی مرتبط (متن کامل و تحلیل ساده)

برای اینکه دعوای مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک مسیر قانونی خودش رو طی کنه و شما هم از پشتوانه قانونی حقتون مطلع باشید، لازمه که با چند تا قانون مهم و حیاتی آشنا بشیم. اینجا سعی می کنیم متن این قوانین رو بیاریم و با زبانی ساده توضیح بدیم که هر کدوم چی میگن و چه کاربردی دارن.

از قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی

ماده ۵۱۵: حق مطالبه خسارت

«خواهان حق دارد ضمن تقدیم دادخواست یا در اثنای دادرسی و یا به طور مستقل جبران خسارات ناشی از دادرسی یا تاخیر انجام تعهد یا عدم انجام آن را که به علت تقصیر خوانده نسبت به اداء حق یا امتناع از آن به وی وارد شده یا خواهد شد، همچنین اجرت المثل را به لحاظ عدم تسلیم خواسته یا تاخیر تسلیم آن از باب اتلاف و تسبیب از خوانده مطالبه نماید.»

«خوانده نیز می تواند خسارتی را که عمداً از طرف خواهان با علم به غیر محق بودن در دادرسی به او وارد شده از خواهان مطالبه نماید.»

«دادگاه در موارد یاد شده میزان خسارت را پس از رسیدگی معین کرده و ضمن حکم راجع به اصل دعوا یا به موجب حکم جداگانه محکوم علیه را به تادیه خسارت ملزم خواهد نمود.»

«در صورتی که قرارداد خاصی راجع به خسارت بین طرفین منعقد شده باشد برابر قرارداد رفتار خواهد شد.»

«تبصره ۱ – در غیر مواردی که دعوای مطالبه خسارت مستقلاً یا بعد از ختم دادرسی مطرح شود، مطالبه خسارت های موضوع این ماده مستلزم تقدیم دادخواست نیست.»

«تبصره ۲ – خسارت ناشی از عدم النفع قابل مطالبه نیست و خسارت تاخیر تادیه در موارد قانونی قابل مطالبه می باشد.»

به زبان ساده: این ماده می گه شما به عنوان طلبکار، می تونید خسارت هایی که به خاطر دیرکرد یا عدم انجام تعهد بدهکار بهتون وارد شده رو ازش مطالبه کنید. می تونید این کار رو همون اول توی دادخواست اصلی انجام بدید، هم وسطای رسیدگی به پرونده و هم بعداً به صورت جداگانه. نکته مهم تبصره ۱ اینه که اگه همون اول یا وسط پرونده درخواست بدید، دیگه لازم نیست دادخواست جداگانه و هزینه اش رو بدید. تبصره ۲ هم میگه که خسارت عدم النفع (یعنی سودی که اگه پول رو به موقع می گرفتید، ازش به دست می آوردید) قابل مطالبه نیست، اما خسارت تاخیر تادیه رو می تونید بگیرید.

ماده ۵۲۲: شرایط و نحوه محاسبه خسارت تاخیر تادیه

«در دعاویی که موضوع آن دین و از نوع وجه رایج بوده و با مطالبه داین و تمکن مدیون، مدیون امتناع از پرداخت نموده، در صورت تغییر فاحش شاخص قیمت سالانه از زمان سررسید تا هنگام پرداخت و پس از مطالبه طلبکار، دادگاه با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و مورد حکم قرار خواهد داد مگر اینکه طرفین به نحو دیگری مصالحه نمایند.»

به زبان ساده: این همون ماده ای هست که شرایط اصلی مطالبه خسارت تاخیر تادیه رو میگه: بدهی باید پول باشه، طلبکار باید اون رو خواسته باشه، بدهکار باید پولدار باشه و از پرداخت امتناع کنه. اگه همه اینا بود و تورم هم چشمگیر بود، دادگاه بر اساس شاخص تورم بانک مرکزی، خسارت رو حساب می کنه. اما همونطور که قبل تر گفتیم، این ماده برای چک، یه تبصره مهم داره که همون رای وحدت رویه ۸۱۲ هست.

از قانون صدور چک

قانون صدور چک، خودش مقررات خاصی برای چک و مسئولیت های صادرکننده و دارنده داره. توی این قانون هم، اشاره هایی به موضوع خسارت تاخیر تادیه شده که مهم ترینش توی تبصره الحاقی به ماده ۲ و قانون استفساریه اون (همونایی که توی رای وحدت رویه ۸۱۲ بهشون اشاره شده) هست. در واقع، این قوانین خاص چک بودن که باعث شدن رای وحدت رویه ۸۱۲ صادر بشه و مبدأ محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک از تاریخ خود چک باشه.

همچنین، ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحی سال ۱۳۹۷) درباره صدور اجراییه برای کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل صحبت می کنه، اما اشاره ای به اجراییه برای خسارت تاخیر تادیه بدون حکم دادگاه نداره که این نکته هم خیلی مهمه.

رای وحدت رویه شماره ۸۱۲ – ۱۴۰۰/۴/۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور

این رای رو دوباره اینجا می آوریم چون محور اصلی این مقاله و موضوع خسارت تاخیر تادیه چک هست و فهم دقیقش ضروریه. همونطور که بالا هم گفتیم، این رای میگه:

«مطابق ماده ۳ قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی، صادرکننده باید در تاریخ مندرج در چک، معادل مبلغ ذکر شده در آن، در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد و برابر تبصره الحاقی (۱۳۷۶/۳/۱۰) به ماده ۲ قانون اخیرالذکر و قانون استفساریه این تبصره مصوب ۱۳۷۷/۹/۲۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام، مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه بر مبنای نرخ تورم، تاریخ چک است. بنابراین، خسارت تأخیر تأدیه وجه چک، برابر مقررات مذکور که به طور خاص راجع به چک وضع شده است، محاسبه می شود و از شمول شرایط مقرر در ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ خارج است. بنا به مراتب، رأی شعبه سی و یکم دادگاه تجدیدنظر استان تهران که تاریخ چک (نه تاریخ مطالبه) را مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه دانسته است، به اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص داده می شود. این رأی طبق ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی، در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه ها و سایر مراجع، اعم از قضایی و غیر آن الزام التباع است.»

تحلیل دقیق: این رای دیگه جای هیچ شک و شبهه ای رو باقی نمیذاره. وقتی یک چک برگشت می خوره، خسارت تاخیر تادیه اش از تاریخی که روی خود چک نوشته شده (یعنی همون تاریخ سررسید) محاسبه میشه و نه از زمانی که شما رسماً از بدهکار پولتون رو خواستید. این رای برای همه دادگاه ها و مراجع قضایی لازم الاجراست و به شما کمک می کنه که با اطمینان بیشتری حقتون رو پیگیری کنید.

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه (در مورد اجراییه خسارت تاخیر تادیه)

«با توجه به مفاد ماده ۲۳ قانون اصلاح قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳/۸/۱۳۹۷) صدور اجراییه برابر این ماده صرفاً علیه صاحب حساب و صادرکننده نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی امکان پذیر است؛ اما نظر به آن که صدور حکم مبنی بر خسارت تأخیر تأدیه مستلزم رسیدگی قضایی و احراز قیود مندرج در ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ است، صدور اجراییه مطابق ماده صدر الذکر نسبت به خسارت تأخیر تأدیه امکان پذیر نیست و در این موارد دارنده ناگزیر از طرح دعوا در دادگاه است.»

به زبان ساده: این نظریه می گه که اگه شما بخواید فقط برای اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل اجراییه بگیرید، طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک، این کار از طریق اداره ثبت یا مراجع قضایی امکان پذیره. اما برای گرفتن خسارت تاخیر تادیه، نمی تونید همینطوری اجراییه بگیرید! اول باید دادگاه بهش رسیدگی کنه و حکم بده. یعنی نمی تونید مستقیم برید برای خسارت تاخیر تادیه اجراییه بگیرید، بلکه باید حتماً دادخواست بدید و منتظر حکم دادگاه بمونید.

چند تا نکته کلیدی برای اینکه مطالبه تون موفق باشه

تا اینجا همه چیز رو یاد گرفتیم، اما مثل هر کار حقوقی دیگه ای، یه سری فوت و فن و نکته هست که اگه رعایتشون کنید، می تونه مسیرتون رو هموارتر کنه و احتمال موفقیتتون رو بالا ببره. پس این نکات رو آویزه گوشتون کنید:

۱. مدارک کامل و مصدق فراموش نشه!

مهم ترین چیزی که توی دادگاه حرف می زنه، اسناد و مدارکه. پس حتماً مطمئن بشید که اصل چک، گواهینامه عدم پرداخت (برگشتی) و کارت ملی تون رو دارید. یادتون باشه که باید از این مدارک، کپی برابر اصل (مصدق) تهیه کنید. یعنی ببرید دفتر اسناد رسمی یا دفتر خدمات قضایی تا روی کپی، مهر «برابر اصل» بخوره. بدون این مدارک، کارتون لنگ می مونه.

۲. ارسال اظهارنامه؛ قدمی محکم و قانونی

اگهچه برای چک طبق رای وحدت رویه، مبدأ محاسبه خسارت تاخیر تادیه، تاریخ خود چک هست و نه تاریخ مطالبه؛ اما ارسال اظهارنامه خالی از لطف نیست. ارسال اظهارنامه قبل از دادخواست، نشون میده که شما رسماً و قانوناً پولتون رو از بدهکار طلب کردید و این می تونه توی پرونده به عنوان یک سند قوی از حسن نیت و پیگیری شما محسوب بشه. علاوه بر این، گاهی اوقات همین اظهارنامه باعث میشه بدهکار قبل از رفتن به دادگاه، حسابش رو تسویه کنه.

۳. انتخاب دادگاه صالح رو جدی بگیرید

همونطور که بالاتر گفتم، بسته به مبلغی که مطالبه می کنید، دادگاه صالح فرق داره. اگه مبلغ (اصل دین + خسارت تاخیر تادیه) زیر ۲۰ میلیون تومنه، باید به شورای حل اختلاف مراجعه کنید. اگه بیشتر از این مبلغ بود، دادگاه عمومی حقوقی صالح به رسیدگیه. البته این مبلغ هر سال تغییر میکنه و حتماً قبل از اقدام، از دفاتر خدمات قضایی یا یه وکیل بپرسید. انتخاب اشتباه دادگاه، یعنی وقت و هزینه از دست رفته.

۴. هزینه های دادرسی رو در نظر داشته باشید

طرح هر دعوایی توی دادگاه، هزینه های خودش رو داره. این هزینه ها شامل مبلغی میشه که بابت تقدیم دادخواست و رسیدگی به پرونده پرداخت می کنید. اگه توی دادخواست، خسارت تاخیر تادیه رو هم مطالبه کنید، این هزینه ها بر اساس مجموع اصل پول و خسارت تخمینی شما محاسبه میشه. خبر خوب اینه که اگه حقتون رو بگیرید، می تونید هزینه های دادرسی رو هم از بدهکار مطالبه کنید.

۵. انتظار واقع بینانه از زمان رسیدگی

کارهای حقوقی معمولاً زمان بره. پیگیری پرونده چک و خسارت تاخیر تادیه هم از این قاعده مستثنی نیست. ممکنه پرونده چندین ماه یا حتی بیشتر طول بکشه تا به نتیجه برسه. پس صبور باشید و مراحل قانونی رو با دقت پیگیری کنید.

۶. اشتباهات رایج رو بشناسید و ازشون دوری کنید

• ناقص بودن مدارک: حتماً از کامل بودن و مصدق بودن همه مدارک مطمئن بشید.
• اشتباه در تعیین دادگاه صالح: مبلغ خواسته و دادگاه رو درست انتخاب کنید.
• عدم پیگیری: اگه دادخواست دادید، باید پرونده رو پیگیری کنید و در جلسات دادگاه حاضر بشید یا وکیلتون این کار رو انجام بده.
• نوشتن دادخواست با عجله و بدون دقت: متن دادخواست باید دقیق و قانونی باشه.

۷. مشاوره با وکیل؛ عصای دست شما

اگه پرونده تون پیچیده است، یا مطمئن نیستید که چطور باید اقدام کنید، یا وقت و حوصله پیگیری کارهای دادگاه رو ندارید، مشاوره با یه وکیل متخصص بهترین راهه. وکیل می تونه با دانش و تجربه اش، مسیر رو براتون روشن کنه، دادخواست رو به بهترین شکل تنظیم کنه و پرونده رو به نفع شما پیگیری کنه. هر چند هزینه ای داره، اما در خیلی از موارد، از ضررهای بزرگ تر جلوگیری می کنه و به سرعت رسیدگی کمک می کنه.

حرف آخر: جمع بندی و چرا باید پیگیر حقتون باشید

خب، به انتهای مسیر رسیدیم. توی این مقاله سعی کردیم تمام زوایای مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک رو از سیر تا پیاز براتون باز کنیم. از اینکه خسارت تاخیر تادیه دقیقاً چیه و چه شرایطی داره، تا اینکه چطور باید اون رو محاسبه کرد و از چه تاریخی، و در نهایت چطور دادخواستش رو تنظیم کنیم و چه نکاتی رو رعایت کنیم. حواسمون بود که رای وحدت رویه ۸۱۲ دیوان عالی کشور، کلید طلایی این موضوعه و مبدأ محاسبه رو تاریخ خود چک قرار داده.

یادتون باشه که وقتی چکی برگشت می خوره، علاوه بر اصل پولی که از دست دادید، ارزش زمان و پولی که می تونستید با اون پول کارهای دیگه بکنید هم کم میشه. مطالبه خسارت تاخیر تادیه، حق قانونی شماست تا این ضرر رو جبران کنید. نباید اجازه بدید که حق تون پایمال بشه و به خاطر عدم آگاهی یا ترس از مراحل قانونی، از پیگیری اون دست بکشید.

امیدواریم این راهنمای جامع و کاربردی، بهتون کمک کنه تا با اطلاعات کافی و اعتماد به نفس، برای گرفتن حقتون اقدام کنید. اگه بازم سوالی دارید یا پرونده تون پیچیدگی خاصی داره، حتماً از یه متخصص حقوقی یا وکیل کمک بگیرید. بالاخره، هر کسی حق داره که به حق و حقوق مالیش برسه!