نیم عشر یعنی چند درصد؟

نیم عشر یعنی ۵ درصد از مبلغی که قراره در یک پرونده حقوقی یا اجرایی پرداخت بشه. در واقع، همون «یک بیستم» معروفه! این مبلغ رو دولت بابت زحماتی که برای اجرای یه حکم یا سند رسمی می کشه، از ما می گیره. اگه تا حالا اسمش به گوشتون نخورده یا دقیقاً نمی دونید چیه، جای درستی اومدید. چون قرار نیست بی خبر از قوانین، پول اضافه ای از جیبتون بره.

تو این مقاله می خوایم حسابی گپ بزنیم و سر در بیاریم که داستان نیم عشر چیه و چرا اصلا باید این مبلغ رو پرداخت کنیم. از انواع مختلفش گرفته تا اینکه چه کسی مسئول پرداختشه و چه زمانی باید انجام بشه. حتی بهتون می گیم چطور محاسبه میشه و چطور میشه از پرداختش معاف شد یا کمترش کرد. پس با ما همراه باشید تا یه بار برای همیشه تکلیف این موضوع رو روشن کنیم.

نیم عشر چیست؟ تعریف حقوقی و کاربردی آن

وقتی توی یه پرونده قضایی، دادگاه به نفع یکی حکم می ده یا یه سند رسمی نیاز به اجرا پیدا می کنه، پای یه هزینه جدید به اسم «نیم عشر» وسط میاد. این هزینه رو بهش «حق اجرا» یا «هزینه اجرایی» هم می گن. دولت این پول رو بابت خدماتی که برای اجرای اون حکم یا سند ارائه می ده، از ما دریافت می کنه. یعنی وقتی قوه قضائیه یا اداره ثبت برای اینکه حق به حق دار برسه، وارد عمل میشه، یه دستمزد کوچیک هم برای این زحمتش می گیره.

شاید بپرسید: مگه هزینه دادرسی پرداخت نمی کنیم؟ بله، هزینه دادرسی یه چیز دیگه ست و برای کارهای اولیه رسیدگی به پرونده ست. اما نیم عشر، هزینه ایه که وقتی کار از بحث و بررسی گذشته و حکم قطعی شده و باید اجرا بشه، باید پرداخت بشه. هدف از دریافت این مبلغ، پوشش دادن بخشی از هزینه هایی هست که دولت برای سیستم قضایی و اجرای احکام متقبل میشه. پایه های قانونی این موضوع رو هم می تونید توی ماده ۱۸۱ قانون ثبت و ماده ۱۲۳ آیین نامه اجرا پیدا کنید.

نیم عشر، حق اجرا یا هزینه اجرایی است که دولت بابت اجرای احکام قضایی یا اسناد رسمی دریافت می کند و با هزینه دادرسی فرق دارد. این مبلغ برای پوشش بخشی از هزینه های سیستم قضایی و اجرایی کشور در نظر گرفته شده است.

نیم عشر چند درصد است و چگونه محاسبه می شود؟

حالا که فهمیدیم نیم عشر اصلاً یعنی چی، بریم سراغ بخش جذاب ماجرا: چند درصده و چطور حساب میشه؟ خیلی ساده بگم، نیم عشر دقیقاً ۵ درصد از اون پولی یا چیزی هست که دادگاه حکم به پرداختش داده یا قراره طبق یه سند رسمی اجرا بشه. یعنی به زبان ریاضی، یک بیستم (۱/۲۰) کل مبلغ یا ارزش.

نحوه محاسبه گام به گام

محاسبه نیم عشر واقعاً کار سختی نیست و با چند تا گام ساده میشه انجامش داد:

1. پیدا کردن مبلغ محکوم به: اول باید ببینید دقیقاً چقدر محکوم شدید یا چقدر ازتون طلب دارن. این مبلغ فقط شامل اصل پول نیست، بلکه ممکنه شامل سود، خسارت تأخیر تأدیه (جریمه دیرکرد) و حتی در بعضی موارد، حق الوکاله (هزینه وکیل) هم بشه. البته حق الوکاله فقط وقتی به این مبلغ اضافه میشه که توی خود سند یا حکم قید شده باشه.
2. جمع کردن تمام اجزا: همه این موارد رو با هم جمع کنید تا یه عدد نهایی به دست بیاد. این عدد میشه همون «مبلغ لازم الاجرا».
3. محاسبه ۵ درصد: حالا ۵ درصد این مبلغ نهایی رو حساب کنید. این عدد میشه میزان نیم عشری که باید پرداخت بشه.

مثال عملی: فرض کنید دادگاه شما رو به پرداخت ۱۰۰ میلیون تومان اصل بدهی، ۱۰ میلیون تومان خسارت تأخیر تأدیه و ۵ میلیون تومان حق الوکاله محکوم کرده. جمع اینها میشه ۱۱۵ میلیون تومان. حالا اگه ۵ درصد این مبلغ رو حساب کنیم، میشه ۵,۷۵۰,۰۰۰ تومان. این مبلغ، همون نیم عشریه که باید پرداخت کنید.

اگه با حساب و کتاب دستی راحت نیستید یا مبلغ ها پیچیده ست، نگران نباشید! این روزها ابزارهای آنلاین زیادی هم برای محاسبه نیم عشر وجود داره که می تونید با وارد کردن مبلغ اصلی، خیلی راحت میزان نیم عشر رو به دست بیارید.

ربع عشر هم داریم؟

یه نکته جالب دیگه هم هست: در بعضی شرایط خاص، این ۵ درصد ممکنه کمتر بشه و به «ربع عشر» یعنی ۲.۵ درصد برسه. این اتفاق معمولاً وقتی میفته که قبل از اینکه کار به مزایده بکشه و اموال شما به حراج گذاشته بشه، بدهی تون رو پرداخت کنید. پس حواستون باشه، هرچی زودتر اقدام کنید، ممکنه کمتر هم پول بدید.

انواع نیم عشر: نیم عشر دولتی و نیم عشر اجرایی

شاید براتون سوال پیش بیاد که مگه نیم عشر چند نوعه؟ درسته، ما دو نوع اصلی نیم عشر داریم که کاربردها و شرایط پرداختشون کمی با هم فرق می کنه: نیم عشر اجرایی و نیم عشر دولتی. بذارید هر کدوم رو جداگانه توضیح بدم تا قضیه براتون روشن بشه.

نیم عشر اجرایی چیست؟

نیم عشر اجرایی در واقع همون هزینه ایه که بابت اجرای پرونده های اجرایی پرداخت میشه. یعنی وقتی یه حکم قضایی قطعی شده و باید عملاً اجرا بشه، این هزینه به جریان میفته. مسئول اصلی پرداخت این نوع نیم عشر هم معمولاً محکوم علیه (کسی که علیهش حکم صادر شده) هست.

یه خبر خوب اینجا هست! اگه محکوم علیه زرنگ باشه و بتونه ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، بدهی اش رو پرداخت کنه یا با طرف مقابل به توافق برسه و سازش کنه، از پرداخت نیم عشر اجرایی معاف میشه. این یه جور تشویقه برای اینکه پرونده ها زودتر و با دردسر کمتری به نتیجه برسن.

نیم عشر دولتی چیست؟

نیم عشر دولتی بیشتر توی مسائل مربوط به مهریه و امور ثبتی خودش رو نشون میده. مثلاً وقتی یه خانم مهریه اش رو به اجرا می ذاره، اول باید خودش نیم عشر مهریه رو پرداخت کنه. البته نگران نباشید، این مبلغ در نهایت از دارایی های آقا کسر میشه و به خانم برگردونده میشه.

تصور کنید یه مهریه سنگین در کار باشه؛ خب نیم عشرش هم مبلغ کمی نمیشه. توی این شرایط، ممکنه پرداختش برای خانم سخت باشه. اینجاست که راه چاره ای به اسم «دادخواست اعسار» پیش میاد. یعنی خانم میتونه به دادگاه بگه که فعلاً توانایی پرداخت این مبلغ رو نداره و با معرفی دو تا شاهد، درخواستش رو مطرح کنه. دادگاه هم با بررسی مدارک، در مورد اعسار تصمیم می گیره.

تفاوت نیم عشر دولتی و اجرایی

برای اینکه تفاوت این دو نوع نیم عشر رو بهتر متوجه بشید، بیاید یه جدول مقایسه ای داشته باشیم:

ویژگی	نیم عشر اجرایی	نیم عشر دولتی
مبنای دریافت	حق الاجرای پرونده های اجرایی	بیشتر در مهریه و امور ثبتی
مسئول پرداخت اولیه	محکوم علیه	معمولاً محکوم علیه، در مهریه ابتدا زن
زمان پرداخت	پس از ابلاغ اجرائیه و انقضای مهلت ۱۰ روزه	معمولاً در زمان شروع فرآیند اجرای حکم
امکان معافیت/کاهش	در صورت پرداخت یا سازش ظرف ۱۰ روز معافیت کامل	امکان اعسار (در مهریه) و کاهش (ربع عشر)

همونطور که دیدید، هرچند هردو از نوع نیم عشر هستن، اما تو جزئیات و شرایطشون تفاوت هایی دارن که دونستنشون واقعاً مهمه.

چه کسی و چه زمانی باید نیم عشر را پرداخت کند؟

یکی از سوالات مهم اینه که اصلاً چه کسی باید این نیم عشر رو پرداخت کنه و کی باید پول رو واریز کرد؟ خب، طبق قانون یه قاعده کلی داریم و چند تا استثنا.

مسئول پرداخت: اصول و استثنائات

قاعده اصلی اینه که محکوم علیه، یعنی کسی که دادگاه علیهش حکم داده یا مدیون هست، باید نیم عشر رو پرداخت کنه. این از بدیهیات اجرای احکامه که هزینه اجرا بر عهده کسی باشه که باعث شده کار به اجرا کشیده بشه.

اما استثنا هم داریم: فرض کنید کسی (بهش می گن داین یا طلبکار) بدون اینکه حق قانونی داشته باشه، درخواست اجرای حکم رو میده. توی این حالت، اگه بعداً مشخص بشه که این درخواست ناحق بوده، یا قسمتی از اون ناحق بوده، هزینه نیم عشر برای اون قسمتی که طلبکار حق نداشته، از خود طلبکار گرفته میشه. این نکته توی ماده ۱۸۱ قانون ثبت هم قید شده و برای اینه که کسی بی جهت پای دستگاه قضایی رو به موضوع باز نکنه.

زمان پرداخت: مهلت ۱۰ روزه طلایی!

زمان پرداخت نیم عشر اجرایی هم خیلی مهمه. طبق ماده ۱۲۳ آیین نامه اجرا و ماده ۱۸۱ قانون ثبت، حق اجرا یا همون نیم عشر، وقتی باید پرداخت بشه که اجرائیه صادر و به طرفین ابلاغ شده باشه و مهم تر از اون، محکوم علیه ظرف مدت ۱۰ روز بعد از ابلاغ اجرائیه، بدهی اش رو پرداخت نکرده باشه.

این مهلت ۱۰ روزه واقعاً طلاییه! اگه محکوم علیه توی این ۱۰ روز پولی که محکوم شده رو کامل پرداخت کنه یا حتی با طلبکارش به توافق برسه و سازش کنه، از پرداخت نیم عشر کاملاً معاف میشه. این یعنی فرصت دارید تا قبل از اینکه هزینه اضافی بهتون تحمیل بشه، مشکل رو حل کنید. پس همیشه حواستون به تاریخ ابلاغ اجرائیه باشه و سعی کنید تا قبل از تموم شدن این مهلت، فکری به حال بدهی تون بکنید.

سازش و توافق توی این بازه زمانی هم می تونه خیلی به کارتون بیاد. مثلاً اگه بدهکار و طلبکار با هم حرف بزنن و روی یه برنامه پرداخت توافق کنن، دیگه نیازی به پرداخت نیم عشر نیست. این نشون می ده که قانون هم ترجیح می ده مشکلات با رضایت طرفین حل بشه و کار به جاهای باریک تر نکشه.

موارد معافیت، تخفیف و امکان تقسیط نیم عشر

شاید فکر کنید که نیم عشر یه هزینه قطعی و بدون اما و اگره، اما اینطور نیست! قانون برای برخی شرایط خاص، امکان معافیت، تخفیف و حتی تقسیط این مبلغ رو هم در نظر گرفته. این بخش برای کسانی که می خوان کمتر هزینه بدن، حسابی به کار میاد.

معافیت کامل از نیم عشر (مهلت ۱۰ روزه)

همونطور که قبلاً هم گفتم، یه راه کاملاً قانونی برای اینکه اصلاً نیم عشر نپردازید، اینه که سریع بجنبید! بر اساس تبصره ۱ ماده ۱۲۳ آیین نامه اجرا، اگه محکوم علیه (بدهکار) ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، مفاد اون رو اجرا کنه، یعنی بدهی اش رو کامل پرداخت کنه یا با طلبکارش به توافق برسه و سازش کنه، از پرداخت حق اجرا (نیم عشر) کاملاً معاف میشه. این مهلت رو دست کم نگیرید، چون فرصتیه برای صرفه جویی اساسی تو هزینه هاتون.

تخفیف (تبدیل به ربع عشر)

اگه ۱۰ روز مهلت رو از دست دادید، هنوز هم همه چیز تموم نشده! یه فرصت دیگه برای تخفیف گرفتن دارید. تبصره ۲ ماده ۱۲۳ آیین نامه اجرا میگه که اگه بدهکار، قبل از اینکه صورت مجلس مزایده اموالش تنظیم و امضا بشه، کل بدهی اش رو پرداخت کنه، نیم عشر اجرایی از ۵ درصد به ربع عشر یعنی ۲.۵ درصد کاهش پیدا می کنه. یعنی حداقل نصف هزینه رو کمتر پرداخت می کنید. پس اگه کارتون به اینجا کشید، سعی کنید قبل از مزایده، تکلیف رو روشن کنید.

امکان تقسیط نیم عشر

گاهی اوقات ممکنه مبلغ نیم عشر اونقدر زیاد باشه که پرداخت یکجای اون برای فرد واقعاً مقدور نباشه. این مشکل بیشتر در مورد مهریه های سنگین پیش میاد. خوشبختانه، قانون برای این شرایط هم چاره ای اندیشیده و امکان تقسیط نیم عشر رو فراهم کرده.

• شرایط تقسیط: برای اینکه بتونید نیم عشر رو قسطی پرداخت کنید، باید مثل مهریه، دادخواست «اعسار» از پرداخت نیم عشر رو به دادگاه بدید. یعنی باید به دادگاه ثابت کنید که فعلاً توانایی مالی برای پرداخت یکجای اون رو ندارید.
• مدارک لازم: معمولاً برای اثبات اعسار، باید مدارک مالی و دارایی هاتون رو ارائه بدید و دو نفر شاهد معتبر هم معرفی کنید که بتونن وضعیت مالی شما رو تأیید کنن.

پس اگه گرفتار چنین وضعیتی شدید، جای نگرانی نیست. با مشورت وکیل و طی کردن مراحل قانونی، می تونید این مبلغ رو هم قسطی پرداخت کنید و از فشار مالی کمتری رنج ببرید.

عواقب عدم پرداخت نیم عشر دولتی

همونطور که گفتیم، نیم عشر دولتی یه هزینه قانونی و مهم توی پرونده های اجراییه. حالا اگه کسی از پرداختش سر باز بزنه یا نتونه اون رو به موقع پرداخت کنه، چه اتفاقی میفته؟ متأسفانه، عدم پرداخت این مبلغ می تونه عواقب حقوقی جدی ای داشته باشه که بهتره حسابی حواستون بهشون باشه.

بیاید چند تا از مهم ترین عواقب عدم پرداخت نیم عشر رو با هم مرور کنیم:

1. صدور دستور جلب: اگه محکوم علیه نیم عشر رو پرداخت نکنه و نتونه ثابت کنه که واقعاً توانایی پرداختش رو نداره (یعنی دادخواست اعسارش رد بشه)، قاضی می تونه دستور جلب اون فرد رو صادر کنه. این یعنی پلیس می تونه شما رو بازداشت کنه تا تکلیف پرداخت این مبلغ روشن بشه.
2. توقیف اموال محکوم علیه: در صورت عدم پرداخت، اجرای احکام دادگستری یا اداره ثبت، ممکنه برای وصول این مبلغ اقدام به توقیف اموال شما کنه. این توقیف می تونه شامل حساب های بانکی، ماشین، ملک و هر دارایی دیگه ای باشه که به نام شماست.
3. برگزاری مزایده اموال: اگه با توقیف اموال هم مشکل حل نشه و شما همچنان از پرداخت نیم عشر امتناع کنید، ممکنه اموال توقیف شده شما به مزایده گذاشته بشه تا از محل فروش اونها، مبلغ نیم عشر و سایر بدهی ها پرداخت بشه. این یعنی ممکنه دارایی هاتون رو با قیمتی پایین تر از ارزش واقعی از دست بدید.
4. افزایش هزینه های جانبی: هرچه پرونده بیشتر کش پیدا کنه و کار به مراحل سخت تری مثل جلب و مزایده بکشه، هزینه های جانبی پرونده هم بیشتر میشه. مثلاً هزینه های کارشناسی، نقل و انتقال اموال توقیفی و… که در نهایت باید توسط شما پرداخت بشه و بار مالی سنگین تری رو به دوشتون می ذاره.

خلاصه اینکه، دست دست کردن توی پرداخت نیم عشر، اصلاً ایده خوبی نیست و می تونه مشکلات بزرگ تری رو براتون ایجاد کنه. بهتره که از همون اول به فکر مدیریت این هزینه باشید و در صورت نیاز، از فرصت های قانونی مثل مهلت ۱۰ روزه یا دادخواست اعسار استفاده کنید.

نتیجه گیری

همونطور که دیدیم، «نیم عشر» یا همون ۵ درصد از مبلغ محکوم به، یکی از اون اصطلاحات حقوقی مهمیه که دونستنش برای هر کسی که با مسائل قضایی سروکار داره، لازمه. این هزینه که دولت بابت زحماتش برای اجرای احکام و اسناد رسمی از ما می گیره، قوانین و پیچیدگی های خاص خودش رو داره.

با هم بررسی کردیم که نیم عشر چیه و چطور میشه اون رو محاسبه کرد. فهمیدیم که دو نوع اصلی داره: نیم عشر اجرایی و نیم عشر دولتی که هر کدوم شرایط پرداخت خاص خودشون رو دارن. به این هم اشاره کردیم که چه کسی مسئول پرداختشه و اون مهلت ۱۰ روزه چقدر می تونه توی معافیت از پرداختش بهتون کمک کنه. حتی از امکان تقسیط و عواقب نپرداختن اون هم حرف زدیم.

مسائل حقوقی، همیشه مثل یه کلاف سردرگم می مونن که برای باز کردنش، نیاز به نخ نما و راهنمایی درست داریم. نیم عشر هم یکی از همین گره هاست. بهترین راهکار برای جلوگیری از هزینه های اضافی و مشکلات حقوقی بعدی، آگاهی کامله. اما اگه حس می کنید پرونده تون پیچیده شده یا به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید.